بررسی میزان گرد وغبار ورودی به مناطق مسکونی سیستان در ایام طوفانی مختلف

مقدمه و هدف: فرسایش بادی مشکل اساسی بخش زیادی از دنیاست و امروزه به عنوان یکی از اساسی-ترین چالش های توسعه این مناطق محسوب می شود. بطوریکه گرد و غبار ناشی از طوفان های شنی مشکلات زیادی را برای ساکنین مناطق خشک و نیمه خشک بهمراه داشته است. کشور ایران نیز یکی از نواحی است که بر روی کمربند خشکی و همچنین در معرض وزش بادهای شدید قرار گرفته است. منطقه سیستان یکی از نقاطی است که فرسایش بادی و بروز پدیده گرد و غبار بر سکونتگاه های آن اثرات زیانباری را به همراه دارد. بطوریکه بیشترین دوره طوفان های همراه با گرد و غبار جهان در منطقه سیستان، بخصوص در فصل تابستان روی می دهد. از همین روی، بخش زیادی از روستائیان به دلیل مشکلات روحی و روانی، اقتصادی- اجتماعی و بحران های زیست محیطی منطقه را ترک می-نمایند. هدف از اجرای این پژوهش بررسی میزان گرد و غبار ورودی به نقاط مسکونی شهر زابل در دو مقطع زمانی تابستان 1389 و 1397 می باشد.مواد و روشها:برای اجرای این تحقیق سه محدوده در شهر زابل مشخص و در هریک از این نقاط، پلاتی به مساحت یک متر مربع داخل منازل قرار گرفت و پس از هر طوفان اقدام به جمع آوری و اندازه گیری میزان غبار ورودی به داخل آنها با ترازوی آزمایشگاه گردید. این پژوهش از خرداد 89 تا آبان 1389 و همچنین در مرداد ماه نیز 1397انجام پذیرفت.نتایج:یافته های پژوهش نشان داد که تندترین باد منطقه سیستان در بازه زمانی مزبور مرداد ماه سال 1389، با سرعت 104 کیلومتر در ساعت وزش نمود که در مدت 7 روز بطور متوسط بر روی واحدهای مورد پژوهش 3/13 گرم در مترمربع گرد و غبار وارد نمود. همچنین در طول اجرای این پژوهش 51 روز آسمان منطقه همراه با گرد و غبار بود که در مجموع 200 گرم گرد و غبار در متر مربع وارد مناطق مسکونی شد. همچنین بررسی اثرات وزش بادهای شدید در اواخر مرداد ماه (22-21مرداد ماه) سال 1397 نشان داد که این طوفان با سرعت 119 کیلومتر در ساعت در طول مدت هفت سال اخیر بی سابقه بود و جزء سریع ترین طوفان های بوقوع پیوسته در 55 سال گذشته به شمار می رود. بررسی های میدانی نشان داد که در طول دو شبانه روز از وزش باد مزبور بر روی هر متر مربع از فضای مسکونی منطقه سیستان 5/27 گرم گرد و غبار رسوب کرد که اثرات بازدارنده حیاتی بر اکوسیستم آن تحمیل شد. بررسی تصاویر ماهواره ای نشان داد که سطح گسترش این طوفان بسیار وسیع بود، بطوریکه از منطقه فراء افغانستان شروع و بخش عمده ای از استان سیستان و بلوچستان را نیز فرا گرفت و با تاثیرگذاری بر استان های جنوبی افغانستان، وارد کشور پاکستان و شرق ایران شد. همچنین گسترش گرد و غبار این طوفان بخش های مرکزی و جنوب استان تا فاصله حدود 700 کیلومتر از سیستان را نیز تحت تاثیر قرار داد. خلاصه: نتیجه گیری می شود خشکسالی، کمبود بارندگی و به دنبال آن کاهش پوشش گیاهی سطح خاک، باعث تقلیل مقاومت خاک در مقابل نیروهای فرسایشی باد می شود. چنین روندی زمینه افزایش حساسیت خاک نسبت به فرسایش را فراهم می نماید. بنابراین با گذشت زمان حساسیت خاک به فراسایش کاهش یافته، بطوریکه بادهای با سرعت پایین نیز قادر به تخریب و فرسایش خاک خواهند بود. از این رو، در صورت عدم ورود آب به منطقه سیستان، بروز پدیده ریزگردها در آن افزایش خواهد یافت.

کلیدواژه ها:

منطقه سیستان ، گرد و غبار ، فرسایش بادی ، حساسیت خاک ، کمربند خشکی.