بررسی اثرات تغییر کار بری اراضی بر شاخص های جریان کمینه مطالعه موردی: حوزه آبخیز طالقان

سابقه و هدف: جریان های کم از مهمترین پارامترهای هیدرولوژیکی مورد نیاز برای تحلیل کمی و کیفی حوضه ها بوده و نقش مهمی در مدیریت بهینه منابع آب دارند. عوامل متعددی در میزان جریان کمینه و روند تغییرات آن نقش دارند که از جمله آن ها می توان به کاربری اراضی و پوشش گیاهی اشاره نمود که متاثر از دخالت مستقیم و غیرمستقیم انسان در طبیعت است. اطلاعات جریان کمینه، در یک حوزه آبخیز برای فعالیت های گسترده ای از جمله برای برنامه ریزی زمان های کم آبی و خشک سالی، بررسی وضعیت اکوسیستم، برنامه ریزی نیازمندی های آب شرب، مباحث آلودگی آب رودخانه، طرح های توسعه تولید انرژی الکتریکی و در زمینه مطالعات زیست محیطی مورد استفاده قرار می گیرد. نتایج پژوهش پژوهشگران در سراسر دنیا بیانگر تاثیر کاربری ها بر جریان پایه است. هدف از این پژوهش بررسی نقش تغییر کاربری اراضی بر تعدادی از شاخص های جریان کمینه در حوزه آبخیز طالقان است. مواد و روش ها: در این پژوهش با استفاده از عکس های هوائی سال 1349 به مقیاس 20000/1 و تصاویر ماهواره ایTM و ETMسال های 1366 و 1381، نقشه کاربری اراضی در چهار سطح کاربری مرتع، کشت دیم، کشت آبی و بیرون زدگی سنگی تهیه و سپس تغییر مساحت کاربری ها در محیط رقومی محاسبه شد. شاخص جریان پایه با استفاده از داده های روزانه جریان و پس از پالایش و بازسازی آماری، توسط نرم افزار HydroOffice,2012 به روش فیلتر رقومی برگشتی تک پارامتره استخراج شد. شاخص جریان های حداقل با تداوم های های3، 7، 15، 30 و 60 روزه با استفاده از داده های روزانه استخراج شد. سپس روند تغییر شاخص های جریان کمینه با تغییر مساحت کاربری ها در دوره مورد مطالعه مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها: نتایج نشان داد، روند تغییرات شاخص های کمینه، شامل جریان های حداقل با تداوم های 3-7-15-30 و60 روزه و شاخص جریان پایه در دوره اول بررسی یک روند افزایشی با شیب تند را تجربه کرده است. این روند در دوره دوم طی سال های 1349 الی 1366 نیز یک روند افزایشی ولی با شیب کم را نشان می دهد. در مقطع زمانی 1366- تا1381 کلیه شاخص ها اعم از شاخص جریان پایه و سایر شاخص های کمینه روند کاهشی را تجربه کرده اند. افزایش سطح پوشش مرتع در سال 81 نسبت به سال 49 منطبق با روند افزایشی شاخص ها در دوره مطالعه است. نتیجه گیری: در جمع بندی کلی نتایج مشخص شد که تغییرات کاربری ناشی از دخالت مستقیم و غیرمستقیم انسان بر روی روند تغییرات شاخص های جریان کمینه تاثیر مستقیم دارد. همچنین تطابق روند تغییرات جریان پایه و جریان های حداقل سالانه با تداوم-های مختلف، نشان دهنده این است که روند تغییرات شاخص ها با تغییر گام های زمانی جریان های حداقل تغییر پیدا نمی کند. انطباق روند افزایشی پوشش مرتعی در سال 81 نسبت به سال 49 با روند افزایشی شاخص های کمینه، نشان دهنده نقش مثبت افزایش کاربری مرتع در افزایش شاخص های کمینه می باشد، بنابراین حفاظت از کاربری های مرتعی برای تامین تداوم جریان در منطقه پژوهش، لازم و ضروری است.

کلیدواژه ها:

تصاویر ماهواره ای ، شاخص جریان کمینه ، فیلتر های رقومی ، کاربری مرتع ، کاربری کشاورزی