رویکردی دوباره به استفاده از مخازن سنتی ذخیره آب شرب (آب انبارها) در مناطق خشک و نیمه خشک تحت شرایط تغییر اقلیم

آب انبار یکی از قدیمی ترین سازه های آبی در مناطق خشک و ک مآب دنیاست. شرایط اقلیم ی خشک و نیمه خشک بخش عمده ای از ایران، تاثیر زیادی در ابداع وپیدایش سازه های آبی نظیر قنات و آب انبارها داشته است. ریزش های آسمانی در ایران، به جز ناحیه شمالی و سواحل دریای مازندران، در بقیه نواحی بسیار کم است. به همین دلیل، از دیرباز در بیشتر دشت های وسیع ایران برای دسترسی به آب، در کنار ساخت قنا تها و بندها به ذخیره سازی آ بهای فراوان زمستانی برای به مصرف رساندن آنها در فص لهای گرم سال نیز توجه داشته اند و برای تحقق این مساله آ بانبارها را طرح و احداث نموده اند. در ساخت این سازه های آبی، به مسائل عمده ای چون میزان فشارآب بر کف و سطح آ بانبار، اندود داخل بنا، ناتراوا بودن مواد و مصالح مصرفی، تهویه، تصفیه و جلوگیری از آلودگی آب توجه زیادی شده است. قزوین یکی از شهرهایی است که از زمان صفوی دارای آ بانبارهایی بوده است. آ بانبار حاج کاظم، آب انبارحکی مها و سردارها از جمله آ بانبارهای معتبر شهر قزوین هستند. سوالات تحقیق: در این مقاله، به سوالاتی نظیر روشهای طراحی و احداث آب انبارها ،بعنوان سازه های ی جهت ذخیره و تسکین سیلاب و مقابله با خشکسالی با هدف کاهش خسارت پرداخته شده است. روش تحقیق: باتوجه به پیامدهای منفی تغییر اقلیم در کشور که بازرترین نمود آن، خشکسالی های بلند مدت و سیلابهای ناگهانی در برخی از مناطق و استانهای کشور می باشد این تحقیق رویکرد دوباره استفاده از سازه های سنتی، تأمین و ذخیره سازی آب نظیر آب انبارها در مناطق خشک و نیمه خشک کشور را مورد بحث قرار می دهد . درگذشته در انتخاب محل احداث آب انبار نکات مهمی رعایت می شده است . آب انبار را در زمینهای شوره زار و گچی و در نزدیکی قبرستان بن ا نمی کرده اند، بلکه در محلی بنا می شده که از نظر شیب طبیعی زمین در مسیر جریان آب باران باشد و بیشترین حجم روانآب سطحی و سیلاب جهت ذخیره سازی به سوی آن هدایت گردد. زمین آب انبار را در محلی انتخاب می کردند که سخت بوده و تحمل وزن سنگین دیوار مخزن و طاق آن و خصوصاً آب داخل آن را داشته باشد. اگر مخزن در داخل زمین قرار گیرد خاک اطراف دیوار مخزن، باعث استحکام و پایداری آن در برابر فشارهیدروستاتیکی آب داخل مخزن می گردد . همچنین در هنگام وقوع زلزله این نوع آب انبار در مقابل نیرو های جانبی زلزله مقاومت بسیار خوبی ا ز خود نشان می دهد به طوری که در زلزله های مختلف ایران، آب انبار و سایر ابنیه زیرزمینی سالم و یا با آسیب نسبتاً کمی پابرجا مانده اند .برای احداث آب انبار، پس از مشخص کردن محل آن و کندن زمین ، معمولاً کف آن را با شفته آهکی کاملاً می پوشاندند و با یک پی یکپارچ ه اجرا می کردند . دربعضی موارد در صورت بزرگ بودن مخزن، کف آن را آجر فرش می کردند . برای دیوار های آب انبار از آجر قرمز که به نام آجر آب انباری معروف است و در مقابل آب مقاوم می باشد، استفاده می کردند . روی دیوار ها و کف مخزن را با ملات ساروج می پوشاندند و سپس روی دیوارها را با گنبد و یا طاق مسقف می نمودند. آب مخازن آ بانبارها در مناطق کویری با آب چشمه تأمین م ی شده در صورتی که در مناطق جنوبی به هنگام ساخت آ بانبار، جریان آب باران و مسیر سیلاب را مد نظر قرار می دادند. آب در فضای مخزن آب انبارها، حبس نبوده و دریچه ای جهت تهویه هوا وجود داشته است . این دریچه های تهویه و بادگیر ها علاوه بر تهویه فضای داخل مخزن ، باعث خنکی و گوارایی آب آن نیز می شدند. برای اینکه آب آب انبارها بیماریزا نباشد، می کوشیدند تا در هنگام سرمای شدید زمستان و یخبندان آن را پر از آب کنند. زمانی که آ بگیری انجام و مخزن آ ب انبار به میزان لازم و دلخواه از آب پر می گردید، مقداری نمک طعام و کمی آهک به آب م یافزودند

کلیدواژه ها:

آ بانبار ، قزوین ، تغییرات اقلیم ، فشارهیدروستاتیکی آب ، اثرات خشکسالی ، منابع آبی