ادوار براون، پیشتاز مطالعات فرهنگ عامه در ایران

از اوایل قرن نوزدهم میلادی که روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بین ایران و اروپا گسترش یافت، به موازات آن داد و ستدهای علمی نیز به اشکال مختلف توسعه پیدا کرد و برکات بی شماری برای هر دو طرف به بار آورد. مهم ترین پیامد مثبت این ارتباطات علمی بین ایران و اروپا، که گاه نتایج آن سال ها بعد پایدار شد، آشنایی ایرانیان با شیوه مدرن تحقیقات علمی بود. به دیگر سخن، ایرانیان که از قافله دانش و تمدن مدرن عقب مانده بودند، با بهره گیری از روش های نوین غربی و اروپایی، فرهنگ و سنت های اصیل خود را که همچون گنجینه ای دست نخورده بود، بازخوانی کردند و درک جدیدی از سنن کهن خود به دست آوردند. یکی از پر ثمرترین این مراودات علمی و فرهنگ، خوانش سفرنامه هایی بود که جهانگردان و ایران شناسان و ایران گردان اروپایی نگاشته بودند. این خطرات مکتوب که آداب و رسوم و شیوه زیست ایرانیان را از دریچه نگاه یک غربی به نمایش می گذاشت، هم منبع ارزشمندی برای مطالعات ایران شناسی بود و هم در برخی موارد که توسط فرد دانشمندی نوشته می شد، نمونه ای قابل تقلید و تعمیم از شیوه نگاه به مسائل انسان شناختی و در یک کلام مطالعات فرهنگی و مردم شناسانه بود. ادوارد گرانویل براون، خاورشناس و ایران شناس شهیر بریتانیایی، یکی از آن دانشمندانی است که علاوه بر تحقیقات دانشگاهی و سازمان یافته فراوانی که درباره فرهنگ و تمدن ایرانی انجام داده است، این فرصت را یافته که یکسال از امر خود را در ایران بگذارند. او که به عنوان پژوهشگر در دانشگاه کمربیج برگزیده شده بود، ماموریت یافت که سال نخست پژوهش را در ایران بگذارند؛ بنابراین در اکتبر 1887 از طریق ترکیه رهسپار ایران و در اقامت یک ساله خود در ایران، از نقاط بسیاری دیدن کرد که با مردم این دیار و آداب و اخلاق و باورهای ایرانیان آشنایی حاصل کرد؛ تا جایی که به گفته خود به یک ایرانی تمام عیار تبدیل شد. کتاب یک سال در میان ایرانیان او محصول این سفر و در واقع گزارشی است از دیده ها و آموخته های وی در این دوره. این کتاب پر ارج را که سرشار از دانستنی های ناب و دقیق از سبک زندگی جمعی و فردی ایرانیان اواخر قرن نوزدهم است می توان از نخستین گام های مطالعات علمی و آکادمیک مردم شناختی و ثبت فرهنگ عامه در ایران دانست؛ به گونه ای که امروز با گذشت بیش از یک قرن از نگارش و انتشار این اثر، هیچ مردم شناس ایرانی از مطالعه آن بی نیاز نیست. مقاله حاضر می کوشد ضمن معرفی دقیق و رشومند این اثر و تحلیل آن، جایگاهش را در تاریخ پژوهش های مردم شناختی در ایران بازنماید. نتیجه حاصل از این مطالعه آن است که کتاب یک سال در میان ایرانیان، هم به لحاظ موضوع و هم از حیص روش از آثار ماندگار و تاثیرگذار در زمینه مطالعات فرهنگی بوده و نمونه ای موفق از تعاملات علمی ایران و اروپاست.

کلیدواژه ها:

یک سال در میان ایرانیان ، مطالعات مردم شناسی ، فرهنگ عامه ، ادوارد براون