ظهور مجدد زنگ سیاه در ایران تهدیدی برای تولید گندم کشور

زنگ سیاه گندم ناشی از قارچ Puccinia graminis f.sp. tritici که ازنظر تاریخی یکی از مهمترین و خسارت زاترین بیماریهای گندم بوده است، از اوایل ده ه 1960 میلادی از طریق اقدامات انجام شده برای مهار آن بهویژه به کارگیری ژنهای مقاومت به بیماری تا حد زیادی تحت کنترل درآمد. با ظهور نژاد جدیدی از قارچ عامل بیماری با نام Ug99 در اواخر ده ه 1990 میلادی در اوگاندا و سپس مناطق دیگری از جهان و شکسته شدن مقاومت ژن Sr31 که به همراه چند ژن دیگر مدتی طولانی مقاومت گندم در برابر این بیماری را تضمین کرده بود، زنگ اخطار برای شیوع مجدد بیماری به صدا درآمد. در سالهای بعد، جورهایی (variants) از نژاد Ug99 که روی ژنهای مقاومت دیگری پرآزاری (virulence) داشتند، گزارش گردید. علاوه بر آن، برخی نژادهای محلی از قارچ عامل بیماری گزارش شدند که بسیار خطرناک بوده و روی برخی ژنهای مقاومت مهم در گندم پرآزاری (virulence) داشتند. زنگ سیاه گندم طی یک دهه اخیر در ایران بهطور مداوم رو به گسترش بوده است. در حال حاضر، علاوه بر خطر گسترش نژاد Ug99 که سالها پیش از ایران گزارش شده است، وجود برخی نژادهای محلی از قارچ عامل بیماری به علت گستردگی در پهنه بیشتری از کشور و حساسیت بالای ارقام گندم در برابر آنها از خطر بسیار بالایی برخوردارند. بر اساس نتایج بررسیهای اخیر، اکثر ژنهای مقاومت معروف و شناخته شده در برابر بیماری در ایران کارایی خود را ازدست داده اند و عمده ارقام گندم مورد کاشت در کشور در برابر بیماری حساس اند. با توجه به وجود نژادهای متنوع و خطرناک از قارچ عامل بیماری و حساسیت عمده ارقام مورد کاشت، کوچکترین تغییر در شرایط اقلیمی به نفع توسعه بیماری میتواند منجر به وقوع اپیدمی بیماری در سطحی وسیع با عواقبی مخرب گردد؛ بنابراین، لازم است اقدامات، آمادگیها و برنامه ریزیهای لازم برای کنترل این بیماری مهم مدنظر قرار گیرد. دراین ارتباط، اولویت دادن به برنامه تولید ارقام مقاوم، متنوعسازی ارقام مورد کاشت، استفاده از ارقام زودرس تر و نهایتا کاربرد مبارزه شیمیایی در صورت لزوم میتواند نگرانی از خطرات ناشی از این بیماری را کاهش دهد.