سازمان فضایی ارگ - روستای تاریخی در میان در دشت برخوار اصفهان

روستاها از مراکز مهم تامین نیازهای زیستی و اقتصادی جوامع هستند و بر پایه نظریه سیستم های جهانی والرشتاین، هسته های شهری برای تامین پایدار منابع، به مناطق پیرامونی آروستاها متکی بوده اند. بنابراین، تداوم حیات اجتماعی و اقتصادی روستاها اهمیت داشت و با توجه به ثروت انباشته در روستا، منابع کشاورزی و فاصله از راهها، تدابیری در تامین امنیت اقتصادی و اجتماعی روستاها اندیشیده می شد. این در حالی است که در مطالعات باستان شناسی دوران اسلامی تمرکز بر شهرها و بناهای فاخر، سبب غفلت از بافت های روستایی شده است. یکی از این روستاهای تاریخی، در میان در دشت برخوار در شمال شهر اصفهان است. در میان از دو بخش اولیه و متاخر تشکیل شده است. به نظر می رسد بخش اولیه آن قبل از عصر قاجار متروک شده و بخش متاخر، در دوره قاجار شکل گرفته است. هدف این مقاله، مطالعه ویژگی های معماری و تحلیل فضایی روستای در میان است. پرسش اینست که سازمان فضایی در میان چه ویژگی هایی دارد و از چه عواملی تاثیر پذیرفته است داده ها به روش های میدانی و اسنادی گردآوری شده و روش پژوهش توصیفی - تحلیلی است. بر اساس نتایج، سازمان فضایی روستای اولیه در میان از نوع روستاهای متمرکز و فاقد استحکامات دفاعی و نظامی است و واحدهای معماری پیرامون حیاطهای مشترک تجمیع شده اند. اما در میان متاخر، بر پایه الگوی قلاع اربابی برخوار شکل گرفته و متشکل از ارگ میانی با نقشه چهاربخشی و نه واحد معماری با حیاط مرکزی مشترک پیرامون ارگ است. فراوانی فضاها و عناصر ذخیره سازی در در میان متاخر نشانگر تولید مازاد است. حصار و چهار برج، پشت - بندهای ذوزنقه ای شکل برای استحکام حصار و فشردگی بناهای داخلی، از جمله تدابیر امنیتی در در میان متاخر است. بنابراین تولید مازاد بر نیاز، نقش احتمالی روستا به عنوان تامین کننده نیازهای زیستی و اقتصادی اصفهان، قرارگیری بر سر شاهراه اصفهان - تهران (پایتخت قاجاریان) و موقعیت آن به عنوان یکی از دروازه های شمالی دشت اصفهان، بر سازمان فضایی روستا اثرگذار بوده است

کلیدواژه ها:

قلاع روستایی ، در میان ، معماری صفوی و قاجار ، دشت برخوار