تحلیل نقوش نجومی و صورتهای فلکی روی اشیای فلزی دوره ی سلجوقی

موضوع مقاله ی حاضر تحلیل نقش های مرتبط با علم نجوم و صورتهای فلکی است که بر روی برخی از اشیای فلزی برجای مانده از دوره ی سلجوقی دیده میشوند. برخی از این نقوش و صورتها از مبانی اسطوره ای و افسانه ای نظیر داستان های شاهنامه فردوسی منشا یافته اند. تلفیق شدن برخی از موضوعات دوران پیش از اسلام و دوران اسلامی و تجلی آنها بر روی آثار هنری و صنعتی موضوعی در خور پژوهش است. یکی از مهم ترین موضوعات مشترک و قابل تحلیل در این زمینه، نقوش نجومی و صورت های برج های فلکی روی آثار و اشیای فلزی دوره ی یادشده است. نگارندگان در این مقاله، پاسخ پرسش های ذیل را جست وجو می کنند. نقوش نجومی اشیای فلزی دورهی سلجوقی از چه خاستگاه هایی برخوردارند این نقوش چگونه با بهره مندی از موضوعات پیش از اسلام دورهی ساسانی و مبانی اسلامی تلفیق یافته اند مضامین و مفاهیم این نقوش چیست و چه تفسیری از آنها می توان به عمل آورد پاسخ پرسش های بالا با این پیش فرض ها پی جویی می شود: نقوش موصوف، از سویی ریشه در موضوعات دوره ی ساسانی و اسطوره ای دارند و از سوی دیگر، از مبانی اعتقادات اسلامی الهام می گیرند. این نقوش با توجه به سابقه ی دیرینه ی هنر فلزکاری ایرانی و پیشرفت های علمی و هنری صورت پذیرفته در دوره های اسلامی به ویژه دوره ی سلجوقی با یکدیگر ترکیب گشته اند. نظر به گسترش علم نجوم و توسعه ی هنر و صنعت فلزکاری در این دوره، نقوش نجومی، صورتهای فلکی و منطقه البروج بر روی اشیای کاربردی و تزیینی و ابزارها و ادوات علمی ظاهر شدند. این نقش ها دارای مفاهیم و مضامین علمی، نجومی، اسطوره ای و مذهبی هستند. روش پژوهش مقاله ی حاضر بر پایه ی مطالعات کتابخانه ای و هم سنجی نقوش نجومی و اسطوره ای روی آثار فلزی دوره ی سلجوقی و دوره های پیشین استوار است. رویکرد نظری این مقاله بر پایه ی نهضت های علمی، فرهنگی، هنری و صنعتی در دوره ی سلجوقی استوار است که وقوع آنها ریشه در جریان ایجاد الگوی ایرانی- اسلامی در زمینه های گوناگون داشته است.

کلیدواژه ها:

فلزکاری ، دوره سلجوقی ، نقوش نجومی ، صورت های فلکی ، نجوم اسلامی