مجموعه بنای عصر آهن تیله هویوک: نشانه ای از حضور مادها در آسیای صغیر

تیله هویوک تپهای بزرگ و چند دوره ای است که در حاشیه غربی رودخانه فرات در استان آدیامان، واقع در جنوب شرق کشور ترکیه امروزی واقع شده است. کاوش های این محوطه مهمترین پروژه موسسه باستان شناسی بریتانیا در ترکیه به شمار می آید که در دهه 80 میلادی و طی چندین فصل متوالی به سرپرستی دیوید فرنچ به انجام رسید. تیله هویوک حاوی آثاری از دوران پیش از تاریخ تا قرون میانه میلادی است اما شهرت آن بیشتر به خاطر آثار عصر آهن این تپه است که کاوشگران محوطه آن را به چند فاز تقسیم نموده اند. در لایه 10 عصر آهن این محوطه، مجموعه بنایی کاوش شده که آشکارا از ویژگی های معماری ایرانی برخوردا است و در زمان حفاری های اولیه و در دهه نود میلادی توسط پژوهشگران مختلف به دوره های ماد یا هخامنشی نسبت داده شد. اما هیچکدام از این پژوهشگران دلایل خود برای چنین تاریخ گذاری های را ذکر نکردند. معماری طبقه 10 عصر آهن تیله هویوک شباهت قابل توجهی با معماری محوطه های عصر آهن پایانی ایران همچون نوشی جان، باباجان، گودین و حتی حسنلو IV دارد اما با انتشار نتایج نهایی کاوش های محوطه در سال 2009 میلادی به صورت کتابی مستقل، این مجموعه بنای خشتی بزرگ به دوره هخامنشی تاریخ گذاری گردید، چرا که به باور نویسندگان کتاب، مادها هیچگاه نتوانستند در شرق آسیای صغیر و شمال بین النهرین استقرار یابند. در مقاله حاضر ضمن بررسی مدارک تاریخی مرتبط با حضور مادها در شرق آسیای صغیر و شمال بین النهرین، سعی خواهد شد تا با بررسی شواهد باستان شناختی به دست آمده از کاوش های تیله هویوک و مقایسه خصوصیات معماری بنای طبقه 10 این محوطه با هنر و معماری مادی و هخامنشی، تاریخ ساخت این مجموعه بتا مشخص گردد. به باور نگارنده مقاله، متون تاریخی موجود نشان از استقرار مادها در مناطقی فراسوی مرزهای کنونی ایران دارند و بنای عصر آهن تیله هویوک نیز می تواند بیانگر حضور فرامرزی مادها و گسترش قلمرو پادشاهی کوتاه مدت ایشان باشد

کلیدواژه ها:

تیله هویوک ، ماد ، هخامنشی ، معماری ، نوشی جان