تعاونی های چند منظوره آبخیزداری: راهکاری نو جهت مشارکت مردم در توسعه حوضه های آبخیز

منابع آبی و خاکی و حوضه های آبخیز یکی از مهمترین ثروتهای هر کشوری است که رشد و توسعه روستاها، کشاروزی و غیره در نهایت توسعه پایدار به آن بستگی داشته و هر نوع بی توجهی به آن عواقب جبران ناپذیری را به بار خواهد آودر. یک حوضه آبخیز از اجزاء گوناگونی تشکیل شده هر یک به طور مستقیم یا غیر مستقیم با هم در ارتباطند و بر یکدیگر تاثیر دارند و جدا کردن این اجزاء باعث تخریب و نابودی مجموعه می شود. یکی از اجزاء این مجموعه منابع انسانی و ساکنین حوضه های آبخیز است که نقش بسزایی در حفظ و توسعه حوضه های آبخیز دارند. در بررسی مسائل حوضه های آبخیز در دوره های اخیر نشانه هایی از بی توجهی به مشارکت ساکنین حوضه های آبخیز در حفظ و توسعه آن وعدم نگرش صحیح به مدیریت جامع حوضه های ابخیز به عنوان یک اصل بنیادی دیده می شود که رشد سریع تخریب خاکها و مراتع، افزایش فقر و تنگدستی، افزایش مهاجرت روستائیان به شهرها و به وجود آمدن نابسامانی های اجتماعی را به بار آورده است. شکست طرح ها و پروژه های اجرا شده در حوضه های آبخیز و یا موفقیت مقطعی آنها گویای یک مشکل کلیدی است و آن عدم مشاکرت بهره برداران در مدیریت و توسعه حوضه های آبخیز است. یکی از راهکارهای مهم و بسیار موثر در مدیریت و توسعه حوضه ها یابخیز که درچند سال اخیر ورد توجه قرار گرفتند نظام تعاونی هاست. نظام تعاونی ها با توجه به پتانسیل های نهفته در ساختار اجتماعی و اقتصادی خود و با توجه به سابقه دیرینه آن در کشور ما می تواند راهبردی نو و غنی برای مشارکت سازنده بهره برداران در مدیریت و توسعه حوضه های آبخیز باشد. به همین منظور طرحی در استان فارس اجرا شد که ساکنین حوضه های ابخیز را در قالب تعاونی های چند منظوره آبخیزداری، در مدیریت وتوسعه حوضه های ابخیز بسیج رد و آنها را در امورمختلف مشارکت داد. تحقیق حاضر ارزشیابی گوشه ای از فعالیت های آن شرکت های تعاونی آبخیزداری است. این تحقیق به روش پیمایشی در سه حوضه آبخیز: نوایگان داراب، پرزیتون فیروزآباد و دژکرد اقلید انجام شد؛ روش نمونه گیری از نوع طبقه بندی تصادفی و جمعیت مورد مطالعه دوگروه اعضاء تعاونی های سه منطقه مذکور و افراد غیر عضو مناطق ذکر شده بود .نتایج تحقیق نشان داد که این تعاونی ها توانسته اند نقش مهمی در بسیج مردم و بالا بردن انگیزه مردم برای مدیریت و توسعه حوضه های آبخیز داشته باشند و فعالیت های مهمی نظیر نعال کاری، ایجاد سدهای خشکه چین، گودبرداری پای نهال ها در مناطق پر شیب، انجام دهند. همچنین نگرش اعضاء تعاونی ها، با استفاده از طیف لیکرت نسبت به فعالیت های تعاونی سنجیده شده که مورد فعالیت های مربوط به آبخیزداری از بالاترین اولویت برخوردار بود و اعضاء و افراد غیر عضو اذعان کردند که در این مورد فعالیت زیادی صورت گرفته و تعاونی نقش مهمی در این زمینه داشته است. همچنین در مورد نگرش به موضوع های تسهیلات اعتباری و دسترسی به نهاده های بین نگرش افراد عضو وغیر عضو تفاوت معنی داری وجود داشت. در پایان مقاله پیشنهادهایی جهت توسعه این گونه تعاونیها ارائه می شود.

کلیدواژه ها:

آبخیزداری ، تعاونی ، مشارکت مردم