مسائل، چالشها، و راهبردهای بهیود بهره وری آب کشاورزی در حوضه های آبریز کشور

بهبود بهره وری آب کشاورزی یکی از الزامات و ضروریات بخشهای آب و کشاورزی به منظور تولید محصولات کشاورزی و دامی و در نهایت تامین غذای جمعیت رو به رشد از منابع محدود و کمیاب آب کشور می باشد. این مهم، به خصوص در سالهای اخیر، در سیاستها و برنامه های توسعه ای کشور توسط دولتمردان و برنامه ریزان نیز توجه و لحاظ شده و به صورت الزامات قانونی نظیر سند چشم انداز بیست ساله، تکالیف قانونی بخشهای اجرا، پژوهش، و فناوری در برنامه های چهارم و پنجم توسعه، و تهیه نقشه جامع علمی کشور نمایان گردیده است. در مدیریت منابع آب و خاک کشور و در بحث بهبود بهره وری آب کشاورزی، تاکنون بیشترین تمرکز بر مقیاسهای گیاه و مزرعه بوده و به مسائل بهره وری آب کشاورزی از دیدگاه مدیریت آب حوضه آبریز توجه چندانی نشده است. این امر به خصوص در هنگام تسری به بالا(.....) استراتژی ها و سیاستهای مدیریت آب از مقیاس مزرعه به سطوح بالاتر اهمیت خاصی پیدا می نماید. لذا مسائل و معضلات بخش آب و خاک و بهبود بهره وری آب کشاورزی باید بطور سیستماتیک در سطوح(یا مقیاسهای) حوضه آبریز، شبکه آبیاری، مزرعه، و گیاه همزمان بررسی گردد. اندازه گیری و تحلیل شاخص های بهره برداری آب کشاورزی در ایران به علت محدودیت کمی و کیفی این ماده ارزشمند از جایگاه خاصی برخوردار است. در حال حاضر بهره وری آب کشاورزی، به خصوص در مقیاس حوضه آبریز، در ایران در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. به طور معمول بر آوردهای بهره وری آب در مقیاس فراتر از مقیاس مزرعه معمولا انجام نشده و یا خیلی انگشت شمار می باشند. دلیل این امر، موجود نبودن داده های مورد لزوم در مقیاسهای بزرگتر می باشند. به عبارت دیگر در این حالت برآوردهای میزان منابع و مصارف به طور معمول در مقیاس های هیدرولوژیک زیر حوضه و یا حوضه بوده، در حالی که منافع و عملکرد فیزیکی و اقتصادی حاصله از مصرف منابع آب به طور معمول در مقیاسهای تقسیمات اداری و استانی می باشد. بر اساس نتایج این تحقیق، مسائل بهبود بهره وری آب کشاورزی در مقیاس حوضه آبریز، مسائل بزرگ مقیاس مدیریت آب کشور می باشند. قلمرو کاری و موارد مرتبط با این مقیاس شامل: مدیریت خشکسالی کشاورزی، کشاورزی دیم و حوضه آبریز، بهره وری آب در حوضه با در نظر گرفتن مصارف آب در بالادست و تاثیرات آن بر پایین دست حوضه، منابع و بیلان آبهای سطحی و زیرزمینی، بهره وری آب حوضه و مسائل زیست محیطی، مدیریت عرضه و تقاضا، مدیریت تخصیص آب حوضه، مدیریت کیفیت آب خروجی از زهکش ها، استفاده از پسابها و آبهای نامتعارف در حوضه، مشارکت آب بران در شبکه های آبیاری، مسائل قنات ها و چشمه ها، افزایش بهره وری آب در شبکه های آبیاری، شبکه سنجش در آبیاری و زهکشی، راندمان انتقال و توزیع آب، اقلیم، و الگوی کشت شبکه های آبیاری در حوضه آبریز می گردند. لذا مسائل اصلی مرتبط با بهبود بهره وری آب کشاورزی در مقیاس حوضه آبریز را میتوان در چهار گروه و رده اصلی شامل: عدم وجود برنامه های جامع مدیریت تخصیص منابع آب حوضه، جامع نبودن مدیریت حفاظت و بهره برداری از منابع آب حوضه، ضعف در برنامه ریزی و مدیریت بحران های آب، و ضعف تشکیل و مدیریت بانک اطلاعات وپردازش داده ارائه نمود. در این تحقیق با بهره گیری از منابع علمی موجود، بحثها و جلسات تخصصی کارشناسی با مشارکت نمایندگان کلیه ذینفعان مدیریت آب کشور، مسائل، چالشها، و راهبردهای بهبود بهره وری آب کشاورزی در مقیاس حوضه آبریز تبیین و تعریف گردید. نتایج تحقیق به صورت سیستماتیک و در قالب درختهای مسائل و اهداف واولویتها و برنامه ها و پروژه های محوری راهبردی اولویت دار برای بهبود بهره وری آب کشاورزی در مقیاس حوضه آبریز، ارائه و تشریح شده است.

کلیدواژه ها:

بهره وری آب ، حوضه آبریز ، راهبرد مسائل ، اهداف