بررسی تغییرات مقادیر تبخیر تعرق گیاه برنج در بارندگی های متفاوت

برنج بعد از گندم مهمترین گیاه زراعی دنیا بوده و قدیمی ترین زراعت در آسیا است. دانه برنج و فرآورده های حاصل از آن نزدیک به 40% غذای مورد نیاز نیمی از مردم جهان را تشکیل می دهد. بنابراین تعیین میزان آب مورد نیاز برنج برای برنامه ریزی منابع آب اهمیت بسیار زیادی دارد. در ایران بیش از 230 ‏هزار هکتار از 600 ‏هزار هکتار اراضی شالیزاری در استان گیلان قرار دارد. آب مورد نیاز 170 ‏هزار هکتار از این اراضی از طریق سد سپیدرود با حجم اولیه 1800 ‏میلیون متر مکعب تامین می شد که به دلیل رسوبگذاری به حدود 1000 ‏میلیون متر مکعب تقلیل یافته است. از طرف دیگر احداث و مطالعه سدهای متعدد در بالا دست سد سپیدرود بر روی رودخانه های قزل اوزن و شاهرود تامین آب اراضی شالیزاری را با تهدید جدی مواجه ساخته است. در این شرایط برنامه های آبیاری این اراضی با ملاحظه بیشتر بر بارندگی های داخل استان در فصل کشت برنج صورت می گیرد بطوریکه سناریوهای متفاوت آبیاری بر مبنای مقدار بارندگی تدوین می شود. این مطالعه در سال 1390 ‏با استفاده از داده های ایستگاه هواشناسی رشت با هدف تعیین تغییرات مقادیر تبخیر تعرق گیاه برنج در شرایط بارندگی های متفاوت با تقسیم بندی سالم ما بر اساس مجموع بارش در سه سناریو ( 1 ‏- بارندگی در کل دوره رشد(اول اردیبهشت تا 20 ‏شهریور) و 2 ‏- بارندگی در دوره ( 10 ‏خرداد تا 20 ‏مرداد) 3 ‏- بارندگی در دوره ( 20 ‏خرداد تا 20 ‏تیر) به سه گروه بارندگی خوب، متوسط و بد انجام شد. همچنین در تحلیل تبخیر و تعرق واقعی دوره 114 ‏روزه رشد گیاه برنج یعنی دهه دوم اردیبهشت تا دهه سوم مرداد را در نظر گرفتیم. نتایج نشان داد که در سناریوی اول که بارندگی کل دوره را مبنای تقسیم بندی سالهای خوب، متوسط و بد قرار دادیم. نتایج تبخیر و تعرق عکس نتایج مورد انتظار بود یعنی در سالهای بد که هوا خشک و گرمتر و میزان بارندگی آن کمتر است میزان تبخیر و تعرق کمتری بدست آمد که خلاف واقعیت است به این نتیجه رسیدم که محدوده بزرگ باعث بروز خطا شده بنابراین سناریوی دوم را مطرح کردیم و محدوده را کوچکتر نمودیم و محاسبات را بر مبنای مجممع بارش 73 ‏روزه از اول خرداد تا 20 ‏مرداد یعنی دوره پیک مصرف قرار دادیم این بار نتایج مورد انتظار بدست آمد. در سالهای بد مقدار تبخیر و تعرق گیاه برنج در سناریوی دوم حدود 7 ‏تا 8 ‏درصد بیشتر از سالهای خوب و متوسط بود. و در نقاط پیک منحنی بین سالهای بد با متوسط و خوب تفاوت 7 ‏تا 16 ‏درصدی مشاهده شد. برای رسیدن به نتایج بهتر باز این محدوده را کوچکتر نمودیم و میزان تبخیر و تعرق واقعی را برای دوره 30 ‏روزه 20 ‏خرداد تا 20 ‏تیر محاسبه نمودیم. نتایج نشان داد در سالهای بد مقدار تبخیر و تعرق گیاه برنج در سناریوی سوم حدود 7 ‏تا 9 ‏درصد بیشتر از سالهای خوب و متوسط بود. این مقدار آب مصرفی در سطح مزرعه در کل اراضی شالیزاری رقم بسیار بزرگی خواهد شد و باید در مدیریت و برنامه ریزی آبیاری در سالهای کم باران مورد توجه قرار گیرد. تا گیاه برنج دچار کاهش محملکرد در اثر تنش کم آبی نگردد.از اطلاعات بدست آمده برای کارهای مدیریتی و در نوبت بندی آبیاری و تعیین فواصل بین آبیاری ها. پیش بینی تقویم کشت و در طراحی کانالی های آبیاری که بر مبنای مقدار حداکثر صورت می گیرد استفاده می شود

کلیدواژه ها:

اراضی شالیزاری ، گیاه برنج ، تبخیر-تعرق