ارائه راهکارهای اجرایی جهت مدیریت پایدار آب زیرزمینی و جبران کسری مخزن در دشت ممنوعه بحرانی کاشمر

استان خراسان رضوی با متوسط کسری مخازن 1081 میلیون متر مکعب در سال بیشترین کسری مخازن را در بین استان های کشور دارا می باشد. در 34 دشت از 37 دشت استان، سطح آب زیرزمینی در حال افت است. دشت کاشمر از جمله دشت های ممنوعه بحرانی و دارای بیشترین نشست زمین در استان خراسان رضوی می باشد. کسری مخزن سالانه دشت های کاشمر و ریوش، 37/7 میلیون متر مکعب برآورد شده است. هدف از این پژوهش ارائه راهکارهایی جهت مدیریت بهینه مصرف آب و جبران کسری مخزن می باشد. با توجه به موارد فوق، مصرف آب در بخش های شرب، صنعت و خدمات در دشت های کاشمر و ریوش به ترتیب معادل 19/8 و 2/6 میلیون متر مکعب و در مجموع برابر 22/4 میلیون متر مکعب می باشد. با درنظر گرفتن ضریب تبدیل آب به فاضلاب بین 70 تا 90 درصد (به طور متوسط 80 درصد) و با در نظر گرفتن این مساله که 70 درصد فاضلاب به پساب تصفیه شده تبدیل گردد، در نتیجه حدود 12/5 میلیون متر مکعب پساب تصفیه شده به دست می آید که معادل همین مقدار می توان برداشت از آبهای زیرزمینی را کاهش داد. در واقع با جایگزین کردن پساب تصفیه شده با چاههای کشاورزی با کارایی کم به اندازه 12/5 میلیون متر مکعب در برداشت آب صرفه جویی انجام می شود. مصرف آب در کشاورزی از آبهای زیرزمینی در دشت های کاشمر و ریوش به ترتیب 125/4 و 18/7 میلیون متر مکعب و در مجموع 144/1 میلیون متر مکعب می باشد. معادل 10 درصد کاهش برداشت از آبهای زیرزمینی رقمی حدود 14/41 میلیون متر مکعب صرفه جویی در مصرف آب را شامل می شود. این 10 درصد را می توان طی یک برنامه ده ساله (هر سال 1 درصد) با مشوق هایی نظیر اجرای سامانه های نوین آبیاری برای کشاورزان با یارانه دولتی به شرط کاهش برداشت و نصب کنتور هوشمند حجمی اجرا کرد. راهکار بعدی کاهش تبخیر از طریق اقدامات آبخیزداری و آبخوان داری و در واقع تغذیه مصنوعی آب زیرزمینی می باشد. بدین ترتیب معادل کاهش تبخیر 4/79 درصدی در دشت های کاشمر و ریوش رقمی حدود 10/97 میلیون متر مکعب می گردد. با توجه به موارد فوق می توان با تلفیقی از راهکارهای استفاده از پساب تصفیه شده به جای چاههای آب (12/5 میلیون متر مکعب)، کاهش 10 درصدی برداشت از آبهای زیرزمینی (14/41 میلیون مترمکعب) و کاهش حدود 4/79 درصدی در تبخیر (10/97 میلیون متر مکعب)، کسری مخزن 37/7 میلیون متر مکعبی دشت های کاشمر و ریوش را طی یک برنامه جداقل 10 ساله جبران کرد.

کلیدواژه ها:

پساب تصفیه شده ، تبخیر ، خراسان رضوی ، ریوش