جایگاه فقهی و حقوقی نهاد شورای حل اختلافدر ایجاد صلح واصلاح ذات البیندر قرآن کریم

توجه به امر صلح و سازش برای حل و فصل اختلافات به خاطر طبیعت مهر پذیر انسانها و گرایش ذاتی آنها به آشتی و مودت به عنوان اولین قانون طبیعی خلقت در زمینه نهاد دادرسی و رفع تنازع به شمار می آید. قرآن که سرمنشاء قوانین اسلام و راه و روش زندگی و هدایت گر بشریت می باشد در بعضی از آیات خود صلح و سازش را کاری پسندیده دانسته ومومنان را به این امر نیکو و پسندیده دعوت نموده است. آیه 1 سوره انفال می فرماید:{... فایقواالله و اصلحوا ذات بینکم الله و رسوله...} ... از خدا بترسید و در اصلاح میان خود بکوشید و از خدا و رسول خدا پیروی کنید . در سوره حجرات ایه 9 نیز می فرماید: {و ان طایفتان من المومنین اقتتلوا فاصلحوا بینهما..}، اگر دو گروه از اهل ایمان با یکدیگر به ستیز برخاستند، پس شما مومنان میان آنانصلح و سازش برقرار کنید . اصلاح ذات البین به معنی اساس ارتباطات، تقویت و تحکیم پیوندها و از میان بردن عوامل و اسباب تفرقه و نفاق است در تعلیمات اسلامی، اصلاح بین مردم به عنوان یکی از برترین عبادات معرفی شده است، علت این همه تاکید در خصوص ذات البین و برقراری آشتی بین افراد روشن است، زیرا عظمت و سربلندی یک ملت جزء در سایه تفاهم و تعاون ممکن نیست، اگر اختلافات کوچک اصلاح نشود، ریشه ی دشمنی تدریجا در دل ها نفوذ می کند و جامعه را در مقابل آسیب ها نفوذ پذیر می سازد. در منطق دین مبین اسلام اصل برصلح و دوستی و روابط مسالمت آمیز می باشد و جنگ به عنوان یک استثنا شناخته شده است. اسلام مسلمانان را به رعایت مهربانی و انسانیت حتی با غیر مسلمانان و رعایت و عهد وپیمان با مخالفان و برخورد با ظالمان سفارش نموده است. همچنین دین مترقی و انسان ساز اسلام اهل صلح را صالحان جهان، مخالفان صلح را بد کاران دانسته و در نهایت همه را به صلح و سلم دعوت کرده است. هدف و رسالت اصلی شورای حل اختلاف، اصلاح و حصول سازش بین طرفین اختلاف است اما در کنار این وظیفه مهم، اختیار رسیدگی به بعضی از دعاوی و نهایتا صدور رای به نفع یکی از طرفین دعوی به این نهاد تازه تاسیس داده شده است، شورا در نظام حقوقی ایران، آن را یک نهاد دادرسی هم عرض با دادگستری اما با صلاحیت ذاتی و محلی کمتر و محدودتر تلقی نمود. گستره اعتماد سازی مردم به دستگاه های قضایی، رفع اطاله دادرسی، مشارکت مردم در حل امور قضایی، ایجاد فرصت برای دستگاه قضایی برای بهبود کیفیت دادرسی،گستره فرهنگ صلح و نقش بسیار مفیدی در نظام دادگستری، دادگری و احقاق حق داشته باشند و با تکیه بر قانون و استفاده از فقه غنی اسلامی در ایجاد محیط و بستری مناسب برای رسیدگی به پرونده ها به صورت حل اختلاف و ایجاد صلح و سازش در میان مردم نقش مثبتی داشته باشند.در فقه علاوه بر تاکیدات قرآن کریم ( وامروهم شوری بینهم و شاورهم فی الامر) اکثر فقها با استناد به اصل عدم اشتراط وحدت قاضی، اوثق بودن قضاوت شورایی و عموم ادله، قضاوت بوسیله شورایی مرکب از چندنفر را جایز می دانند. در فقه اسلامی نهادی به نام و با سابقه شورای حل اختلاف به چشم نمی خورد تنها نهادی که تا حدی با آن مشابهت دارد، نهاد قاضی تحکیم است که عنوان نوظهور در قوانین ایران به شمار می رود، ولی چندین قرن سابقه در علم فقه دارد. در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی نگارنده می کوشد به تبیین این موضوع مهم در منظر آیات و روایات و تحلیل ذات البین و نقش شورای حل اختلاف در صلح و مودت از دید فقهی و حقوقی اشاره می شود.

کلیدواژه ها:

شورای حل اختلاف ، رفع خصومت ، اصلاح ذات البین ، تحکیم ، صلح