معرفی و مطالعه اشکال و نقوش سفال های شهر سوخته سیستان

در باستان شناسی با مجموعه ای از یافته های دوران پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی مواجه هستیم که تفسیر و فهم آنها چندان آسان نیست. یکی از مهم ترین این یافته ها سفال میباشد که درصد قابل توجهی از آثار و مواد فرهنگی جوامع پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی ر ا به خود اختصاص میدهد. در واقع سفال که فراوان ترین دادهها در محوطه های باستانی می باشند اطلاعات بسیار زیادی را به همراه دارد. شهر سوخته نامی است به بلندای تاریخ و آشنا برای تمدن های جهان که نام تپه یا در حقیقت سلسله تپه های طبیعی بزرگی با ارتفاع بین 12 تا 18 متر از سطح زمین های اطراف خود می باشدکه در 56 کیلومتری زابل در شمال شرقی استان نسیستان و بلوچستان و در حاشیه جاده زابل به زاهدان واقع شده است. موجودیت 156 هکتاری شهر مدیون رودخانه پرآب هیرمند و دلتای آن بوده است. این شهر در 3200 سال قبل از میلاد پایه گذاری شده و مردم این شهر در چهار دوره استقراری بین سال های 3200 تا 1800 قبل از میلاد در آن سکونت داشته اند. سفال یکی از مواد اصلی و اولیه مورد استفاده جامعه شهر سوخته بوده که به مقدار شگفت آوری تولیدمیشده است. در نزدیکی شهر سوخته و در زمینه ای پست شرق آن نیز آثار کوره های متعدد سفالگری دیده میشود. خودشهر ودربخش شمال غربی منطقه،موسوم به بناهای یادمانی نیزآثارکوره های سفال گری دیده میشودکه به نظرمیرسد مربوط به دوره های جدیدتر استقرار باشند.سفال دوره هاییک تا چهار شهر سوخته رامیتوان به چهارطبقه گونه شناسی اصلی تقسیم کرد. این چهارگروه اصلی عبارت است از سفال نخودی، خاکستری، قرمز و سفال چند رنگ. به طورکلی سفاله ای شهرسوخته به دو گروه نخودی وخاکستری تقسیم میشود ونیزبه صورت جسته وگریخته سفال های قرمز رنگ دیده میشوند. نقشه این خودی ازدوران اول با نقش های هندسی ومرکب از خطوط مختلف و ترکیبی است که شکل های مختلف هندسی رامیسازند. نقش مثلث های دنباله دار، مثلث های واژگون،خطوط پلکانی،نیم دایره از نقش های رایج بر روی کاسه های نخودی رنگ شهرسوخته است. در دوره سوم نقش ماهی نیز بر روی کاسه ها و بشقاب ها ظاهر میگردد. برخی از نقش های موجود بر روی سفال های نخودی را میتوان به نقوش گیاهان و طبیعت تعبیرکرد. سفال خاکستری شهر سوخته نوع خاصی است و بیشترسفال های خاکستری رنگ به شکل کاسه گود و پیاله های کوچک و چند مورد ظرف شیپوری شکل دیده شده است. این نوع سفال در شهرسوخته گاهی به شدت سوخته و سیاه شده است و تقریبا تمام کاسه های گود خاکستری رنگ شهر سوخته منقوش هستند. در شهرسوخته سفال های رنگارنگ و دورنگ نیز تولید میشده که نمونه هایی از قبرها به دست آمده است. ظرف های دو رنگ، لیوان هایی با کف صاف و دارای نقش های هندسی هستندکه با رنگ های سیاه و قهوه ای مزین شده اند. به طور خلاصه میتوان گفت که سفال های لایه های کهن تر شهرسوخته ارتباط این محل رابا بخشی از خراسان بزرگ که امروزه جمهوری ترکمنستان شناخته میشود و سفال های جدیدتر ارتباط این محل را با تمدن های دشت سند بیان میدارد. این پژوهش بر اساس هدف، از نوع پژوهش های بنیادی و بر اساس ماهیت از نوع پژوهش های تاریخی است. بنابراین جمع آوری اطلاعات و داده های مناسب و موردنیاز و پیش پردازش داده ها به دو روش اطلاعات کتابخانه ای و اطلاعات میدانی انجام شده است. از مهمترین اهداف و دستاوردهای این پژوهش شناخت اشکال و نقوش سفال های شهر سوخته سیستان به طور خاص و بررسی و مطالعه نقوش سمبلیک و نمادین سفال ها به طور عام و آگاهی از تداوم سنت های سفالی در تمام ادوار شهر سوخته میباشد. از مهمترین نتایج پژوهش میتوان به شناخت نقوش نمادین سفال های شهر سوخته که الهام گرفته از طبیعت و مذهب و اعتقادات مردم شهر در آن دوران می باشد و همچنین به برهمکنش فرهنگی سفال خاکستری رنگ در مناطق همجوار نظیر جنوب ترکمنستان اشاره نمود.

کلیدواژه ها:

شهر سوخته ، سفال ، اشکال ، نقوش هندسی ، ترکمنستان ، نقوش نمادین و سمبلیک