بررسی همبستگی ریسک فاکتورهای ارگونومیکی و روانشاختی محیط کار با حوادث ناشی از عوامل انسانی

مقدمه بکارگیری صحیح اصول ارگونومی در محیط کار می تواند منجر به تعادل بین الزامات کاری و توانایی کارگر شود. به طوری که کارایی کارگر را افزایش داده، محیط کاری ایمن فراهم آورد و از این طریق سلامتی و رضایت شغلی کارکنان را افزایش دهد. [1] برعکس، شرایط نا مناسب ارگونومی در محیط کاری میتواند مهمترین عامل بیماری های اسکلتی عضلانی باشد، به طوری که شرایط نامناسب ارگونومی را عامل یک سوم بیماریهای منجر به ترک کار در کشورهای صنعتی میدانند [4]. شهنواز معتقد است نرخ حوادث و آسیب های شغلی در کشورهای در حال توسعه 10 برابر بیشتر از کشورهای توسعه یافته است [5]. طبق آمار ILO سالانه 120 میلیون حادثه شغلی و 210 هزار حادثه منجر به مرگ در محیط های کاری در سراسر دنیا رخ می دهد [6]. برخی معتقدند خطاهای انسانی عامل 90 درصد حوادث صنعتی است [10]. سازماندهی محیط کار، ویژگیهای شغل، بارکاری، خستگی و استرس، طراحی تجهیزات و محیط فیزیکی شرایط ارگونومی) از جمله مهمترین عوامل بروز خطاهای انسانی عنوان شده اند [11]. مطالعه حاضر به بررسی تاثیر شرایط ارگونومی و روانشناختی محیط کار بر روی علل حوادث ناشی از رفتارهای ناایمن پرداخته است. نگرش جدی به ارگونومی به عنوان ابزاری در تولید ناب، اکثر جنبه های فوق را بررسی می کند [15] اما ابزار سنتی ارزیابی ارگونومی تنها ریسک فاکتورهای بروز اختلالات اسکلتی عضلانی را پیش بینی می نمایند. روشها و ابزار طرح مطالعه: مطالعه حاضر به صورت توصیفی تحلیلی در یک دوره دوساله انجام شد. تعداد 509 حادثه رخ داده از مرداد 95 تا شهریور 97 با روش آنالیز و طبقه بندی عوامل انسانی (HFACS) مورد تحلیل قرار گرفت. در سطح اول حوادث ناشی از رفتارهای ناایمن شناسایی و جداسازی شدند. سپس در سطح دوم، المان های ارگونومی (شامل محیط فیزیکی، طراحی پروسه کار، ویژگی های وظیفه بارکاری، طراحی تجهیزات، طراحی ایستگاه کار) دخیل در حوادث شناسایی و حوادث مربوطه کد گذاری شدند. به منظور بررسی همبستگی شرایط ارگونومی محیط کار با عوامل انسانی دخیل در حوادث، طیفی از روش های ارزیابی ارگونومی شامل REBA ، QEC ، SI ، WERA ، Mantra ، و NIOSH Eq. مطابق جدول 2 بکار گرفته شد. در مجموع 38 ایستگاه کاری در 9 گروه کاری بررسی گردید. همینطور به منظور بررسی ریسک فاکتورهای روانشناختی محیط کار از ابزار مدیریت استرس HSE بین دو گروه مورد حادثه دیده و شاهد (افرادی که طی دوره مطالعه حادثه نداشتند) استفاده گردید. نتایج در نرم افزار Spss و با روش های تحلیل واریانس، آزمون T مستقل و همبستگی پیرسون بررسی شد. نتایج آزمون آماری بین دو گروه مورد و شاهد در ابزار HSE نشاندهنده اختلاف معنی دار استرس درک شده توسط دو گروه داشت. ( 0.05:p,7.085:t). بدین معنی که افراد حادثه دیده استرس بیشتری را بخصوص از در ابعاد تقاضا و کنترل درک کرده بودند. نتایج تجزیه و تحلیل حوادث نشان داد 61 ٪ حوادث مربوط به رفتارهای نا ایمن و مابقی مربوط به شرایط ناایمن است. در بین علل، طراحی پروسه شغل، بارکاری و چیدمان محیط کار بیشترین نقش را در بروز حوادث داشتند. آزمون تحلیل واریانس نشان داد میانگین نمره ارگونومی واحدهای کاری بر حسب ریسک فاکتورهای ارگونومی متفاوت است ( P , 33 , 1 : F = 0،00). با این حال نتایج آزمون همبستگی بین توزیع فراوانی حوادث ناشی از خطاهای انسانی با شرایط ارگونومی فیزیکی محیط کار معنی دار نبود (PC: 0 , 593 ,p= 0٫09). بحث نتایج مطالعه حاضر نشان داد استرس در بین گروه های حادثه دیده بیشتر از افرادی است که دجار حادثه نشده اند. در بین ابعاد مورد بررسی تقاضا و کنترل بر روی کار بیشتر عامل استرس زا در بین کارکنان بودند. هر دو گروه حادثه دیده و گروه شاهد در این بخش بیشترین استرس را ابراز کرده بودند. این نتایج با نتایج حاصل از ارزیابی HFACS نیز همخوانی داشت به طوری که 56 درصد از حوادث ناشی از خطاهای انسانی مربوط به طراحی وظیفه ( بارکاری) بود. به طور کلی پذیرفته شده است که استرس می تواند بر روی عواملی همچون اضطراب، رضایت شغلی و خطاهای شناختی تاثیر گذار باشد [9]. از اینرو به نظر می رسد افراد حادثه دیده احتمال بیشتری دارد به دلیل درک بارکاری و در نتیجه اضطراب بیشتر، از روشهای نا ایمن برای انجام سریع تر کارها بهر بگیرند. نتایج مطالعه کر و همکاران [12] نشان داد نتایج حاصل از ابزار HSE ارتباط معنی داری با رضایت شغلی، اضطراب و فاکتورهای مرتبط با خطا در بین کارکنان دارد. بنابراین مطالعه حاضر نشان داد بین استرس درک شده در کارکنان و احتمال بروز خطا و رفتار ناایمن ارتباط وجود دارد. از طرف دیگر در این مطالعه به منظور بررسی اثر شرایط فیزیکی محیط کار بر احتمال بروز خطاهای انسانی و رفتارهای ناایمن، از روشهای ارزیابی ارگونومی استفاده شد. گرچه نتایج نشان دهنده همبستگی مثبت بین شرایط فیزیکی محیط کار مثبت بود، با این حال نتایج حاصل از بکارگیری این روش ها در پیش بینی احتمال بروز حوادث شغلی معنی دار نبود. یافته های مطالعه حاضر را به این صورت می توان تفسیر نمود که روشهای ارزیابی سنتی ارگونومی بیشتر ابزاری برای پیش بینی احتمال بروز اختلالات اسکلتی عضلانی هستند [13] و دید کاملی از وضعیت محیط کار نمیدهند. به علاوه خطای پژوهشگر در بکارگیری ابزار و نیز اختصاص تحقیق به یک صنعت خاص ممکن است در نتایج بدست آمده دخلیل باشد. مطالعات فراوانی تاثیر محیط فیزیکی بر عملکرد کارکنان را مورد مطالعه قرار داده اند. این مطالعات نشان دادند ترکیبی از شرایط نامناسب ارگونومی محیط کار با استرسورهای روانشاختی، می توان منجر به نقص عملکرد کارکنان شود [16] . همین نقص کارایی بعدا می تواند عامل بروز خطا و حوادث باشد. نتیجه گیری: گرچه ترکیب استرسورهای روانشاختی با وضعیت نامطلوب ارگونومی در محیط کار می تواند منجر به بروز رفتارهای ناایمن و حوادث شغلی باشد، ابزارهای سنتی ارزیابی ارگونومی به تنهایی نمی توانند پیش اگاهی مناسبی از این وضعیت را در اختیار قرار دهند. کاستی اشاره شده، محقیقن را به تهیه ابزارهای جامع تری که عناصر بیشتری از ریسک فاکتورهای ارگونومی محیط کار را مدنظر قرار داده و علاوه بر ریسک اختلالات اسکلتی عضلانی، نواقص عملکردی را نیز شناسایی نماید، سوق داده است. [19]

کلیدواژه ها:

ارگونومی ، آنالیز و طبقه بندی خطاهای انسانی ، استرس شغلی