شکلگیری ساختار کالبدی شهر یزد و تحولات آن در سدههای میانی

بررسی سیر تحولات و تغییرات یک شهر و چگونگی رشد و گشترش کالبدی آن گامی مهم در ارزیابی و تحلیل کلی مناسبات شهرنشینی محسوب میشود. از این رو مطالعه موردی شهر یزد که تقریباً در طول تاریخ از گزند تخریب و ویرانی در امان مانده میتواند الگویی مناسب برای بررسی شهرهای ایرانی اسلامی ارائه کند. شرایط مساعد جغرافیایی، سیاسی و اقتصادی این شهر سبب شد تا ساختار آن در سالیان متمادی و در فرایندی طبیعی و آرام شکل گیرد و عناصر کالبدیاش سامان یابد. جابجایی عناصر اصلی شهر نظیر دیوانخانه/ قلعه حکومتی، مسجد جامع، بازار، دروازهها و قبرستانهای شهر در ادوار تاریخی، طرح و ریخت کالبدی شهر را بارها دگرگون کرد؛ چنان که مرکز معنوی شهر (مسجد جامع) پیوسته بر مرکز فیزیکی (ناف) آن منطبق نبود. مطالعه مقایسهای ساختار کالبدی شهر و احصاء عناصر کالبدی آن در دوره آل کاکویه، اتابکان، آل مظفر، تیموریو صفوی نشان میدهد که این شهر در عهد حاکمان آل مظفر و تیموری دوران طلایی خود را در ساختار شهری سپری کرده است. پژوهش حاضر با روش اسنادی کتابخانهای به استناد اطلاعات تاریخی جغرافیایی و منابع و اسناد محلی ضمن مطالعه و بررسی نام شهر و تغییرات مکرر ساختار کالبدیاش در سدههای میانی تصویری گویا از ریخت شهر، رشد کالبدی آن و سامانیابی تدریجی اجزای کالبدی شهر در سدههای میانی و همچنین تأثیر این تغییرات را بر پیکره شهر به یاری نقشههای بازسازی شده شهر و جانمایی عناصر کالبدیاش ارزیابی کند

کلیدواژه ها:

یزد ، ساختار کالبدی ، عناصر کالبدی ، دیوانخانه/ قلعه حکومتی ، مسجد جامع ، بازار ، قبرستان