مروری بر اثرات مخرب زیست محیطی احداث سدها و لزوم بازنگری و اصلاح این روند در ایران

هرگونه دستکاری منابع طبیعی میتواند اثرات مخربی را به دنبال داشته باشد، اما بنا به ضرورت های موجود انسان ناگزیر به احداث برخی سازه ها در طبیعت بوده است. سدها یکی از مهمترین سازه ها در حوضه منابع آب میباشند که از گذشته تاکنون با اهداف مختلفی احداث شدهاند و روند سدسازی در کشورهای مختلف با کم و کیف و اهداف متفاوتی دنبال شده است. اگرچه در موارد ضروری احداث سدها جهت تولید برق و تامین آب شرب غیرقابلانکار میباشد اما جدای از این موارد هرگونه احداث سد میتواند مشکلات و معضلات زیست محیطی، اقتصادی-اجتماعی، زمین شناسی و اقلیمی غیرقابل جبرانی را به دنبال داشته باشد. اگر روند سدسازی در چند سال اخیر در کشور موردبررسی قرار گیرد، اثرات مخرب زیست محیطی زیادی در اثر احداث این سدها به چشم میخورد و به موارد متعددی از قبیل روند خشک شدن دریاچه ارومیه، شوری سد گتوند، خشک شدن پایین دست سدهای زیادی و از بین رفتن فون و فلور رودخانه پایین دست سدها و قطع ارتباط و تغذیه آبخوانهای پایین دست سد و کاهش شدید سطح ایستابی و خشکیدن برخی منابع آب سطحی، تجمع بیش از حد رسوبات در پشت مخزن سد مثل سد سفیدرود گیلان و وحدت کردستان اشاره کرد. همچنین سبب جلوگیری از مهاجرت ماهیان رودکوچ و عدم تکمیل روند فیزیولوژیک تکثیر و بقای نسل این ماهیان از قبیل ماهی آزاد و ماهیان خاویاری دریاچه خزر شده است. احداث سد در خروجی برخی دریاچه های طبیعی مثل دریاچه زریوار کردستان سبب تجمع بیش از حد رسوبات در کف دریاچه و از بین بردن چشمه های زیر آب شده که با کاهش عمق سبب تسریع رشد و پیشروی نیزار اطراف و درنهایت اختناق و پیری دریاچه شده است. برخی کارشناسان معتقدند سدهای بزرگ با وزن بسیار زیادی که به لایه های زیرین وارد میکنند میتوانند سبب ایجاد زلزله در مناطق نزدیک سد شوند. همچنین احداث سدها سبب زیر آب رفتن زیستگاه های مختلف گیاهی، جانوری، مناطق روستایی و مسکونی و آثار باستانی خواهد شد و میتواند اعتراض و نارضایتی مردم این مناطق را به دنبال داشته باشد که سد داریان و گاران استان کردستان از این موارد میباشد. همچنین سدها با خشکاندن سرشاخه های اصلی سبب ایجاد کانونهای گردوغبار و طوفان های شن و نمک خواهد شد و اقلیم مناطق را به راحتی دستخوش تغییرات ناخوشایندی خواهد کرد. درنهایت میتوان با اطمینان بر اساس اثرات مخرب سدسازی نتیجه گیری کرد که این سیاست آینده کشور را با تهدیدات جدی مواجه میکند. لازم است صاحبنظران، کارشناسان، دلسوزان و مسئولین مرتبط هرچه سریعتر در مورد این روند سدسازی و انتقال آب بازنگری جدی و عملی نمایند.

کلیدواژه ها:

احداث سدها ، اثرات زیستمحیطی ، بازنگری در این فرآیند.