تبیین و بررسی چرایی تحول فرم مساجد، از شبستانی به چهار ایوانی در دوره اسلامی

در ایران قبل از سلجوقی، مساجد مختلفی ساخته می شوند که اغلب در ادامه راه مساجد عربی و عباسی، بصورتشبستانی می باشند. ولی از قرن پنجم هجری و در کویرهای مرکزی ایران، نقشه ای به وجود آمد که ریشه در معماری قبلاز اسلام ایرانی دارد. از این زمان به بعد گونه چهارایوانی به عنوان نمادی از فضای ایرانی، الگوی مساجد این خطه می شود.چرا و چگونه چنین الگویی طرح مساجد شبستانی عباسی را متحول می سازد در این مقاله ضمن بررسی این تغییرات وعلل آنها، به بررسی نظریات مطرح در اینباره می پردازد. از جمله مواردی که در این مقاله به عنوان علل این تحول موردبحث قرار گرفته، نا بسامانی های الگوهای پیشین و تشخیص و بر طرف کردن آن ها توسط ایرانیان، تناقضات اجتماعی وفرهنگی بین حکومت های عباسی و ملت ایران، مبارزات سیاسی و فرهنگی فرهنگیان ایران و دلایل مذهبی و فرقه ایهستند که به تفضیل مورد بررسی قرار خواهند گرفت. این مقاله از نظر نتیجه، دارای خصوصیات تحقیق های بنیادی استو با به بررسی چرایی تحولات فرم های مساجد در مقطع خاص زمانی، یعنی از اولین خانه پیامبر در سده اول هجری تاحدود حکومت سلجوقیان در ایران می پردازد. نوشتار پیش رو سعی دارد تا با منطق استقرایی و با روش های کتابخانه ای ومطالعاتی، در قالب تحقیقی تاریخی تفسیری، نظریاتی را در باب موضوع در اختیار پژوهش گران قرار دهد تا بیشتر به جنبههای فرهنگی و اجتماعی تاثیر گذار بر معماری پی ببرند.

کلیدواژه ها:

معماری اسلامی ، مسجد ، گنبد خانه ، چهار ایوان ، شبستانی