تخریب کمی و کیفی منابع آب، چالش فراروی کشور در هزاره سوم

تخریب کمی و کیفی منابع آب ، چالش فراروی کشور در هزاره سوم مهدی دهقان ، فرزام پوراصغر سنگاچین آب به عنوان جزئی از محیط زیست ، شالوده حیات و نیز مولفه بنیادی برای هر الگوی توسعه ، جایگاه محوری و با اهمیتی در مبحث توسعه پایدار و آمایش سرزمین دارد . هزاران سال است که کمبود آب در مناطقی از جهان خصوصا خاور میانه بیش از هر جای جهان نقش اصلی را در تعیین ارتباط سیاسی منطقه ای ایفا می نماید . جمهوری اسلامی ایران به عنوان بخشی از خاور میانه از این قاعده مستثنی نبوده در حال حاضر بشدت با کمبود منابع آب مواجه است . پراکنش نزولات جوی در کشور به گونه ای است که ایران را در ردیف کشورهای با محدودیت شدید آب قرار داده است . متوسط بارندگی سالانه در ایران حدود 251 میلی متر می باشد که این میزان حدود یک سوم متوسط جهانی و نصف بارندگی آسیا است . شرایط توپوگرافی ، تنوع اوضاع اقلیمی ، نظام توزیع بارش ، ساختار فیزیوگرافیک و جهت شیب زمین و بالاخره موقعیت جغرافیایی ، باعث شده اند که ایران در زمره کشورهای خشک و نیمه خشک طبقه بندی گردد. از سوی دیگر در سالهای گذشته با برداشت های بی رویه مقادیر زیادی از منابعآب زیر زمینی کشور برداشت و در این فرایند تعادل بین میزان تخلیه و تغذیه آبهای زیر زمینی به هیچ عنوان رعایت نشده است ، بطوریکه بر اساس اظهارات مسئولین امور آب وزارت نیرو در سالهای اخیر میزان بهره برداری از آبهای زیرزمینی در دشتهای کشور سالانه تا10 میلیارد متر مکعب بیش ازتغذیه سالانه صورت گرفته و بر این اساس230 دشت از 611 دشت کشوراز نظر برداشت در شرایط ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار گرفته اند که در معرض نشست زمین ،شکافهای عمیق و طویل،اختلاط آب شور وشیرین واز بین رفتن امکان ذخیره آب ،تبدیل اراضی کشاورزی به بیابان و افزایش پدیده مهاجرت بوده واستمرار این روند می تواند توسعه کشور را در آینده نزدیک و در آستانه هزاره سوم با موانع اصلی موجه نماید . هر چند طی سالهای گذشته اقدامات گسترده ای برای افزایش عرضه آب در قالب اجرای طرحهای سد سازی و اجرای طرحهای انتقال آب بین حوضه ای در کشور به اجرا در آمده است که جدا از تبعات و پیامدهای سوء زیست محیطی اجرای اینگونه طرحها و پروژه ها ، هنوز کمیابی این ماده حیاتی در اکثر نقاط کشور کاملا مشهود بوده و روندهای موجود از حادتر شدن این مسئله در آینده نزدیک حکایت دارد . با توجه به روند رو به افزایش جمعیت کشور و افزایش تقاضا برای آب قطعا در آینده این ماده حیاتی کمیاب تر شده و محدودیت های بیشتری را فراروی توسعه کشور قرار خواهد کرد . از طرف دیگر انتشار حجم زیادی از پسابهای شهری ، صنعتی و کشاورزی نیز طی سالهای اخیر بر منابع پذیرنده، باعث تشدید بحران آب در کشور شده است که پیامدهای آن را در اکثر مناطق کشور می توان مشاهده نمود که بعضا باعث بروز تنش های اجتماعی در کشور شده است . بر این اساس طرح موضوع مسائل و مشکلات آب در کشور و محدودیت های آن در برنامه های توسعه کشور خصوصا در طرحها و برنامه های آمایشی بسیار حیاتی بوده و می بایست به عنوان یکی از مهمترین مولفه های برنامه ریزی مورد توجه برنامه ریزان کشور قرار گیرد . در غیر این صورت بسیاری از سرمایه گذاری های کشور با شکست مواحه خواهد شد . با عنایت به مراتب فوق در این مقاله تلاش می شود تا در ابتدا تصویری از وضعیت منابع آب و مصرف آن در کشور ارایه شده و بصورت نظام مند مسائل و مشکلات بخش آب از جنبه های مختلف تبیین شود. در ادامه روندهای مصرف آب در ایران و چند کشور منتخب جهان مقایسه خواهد شد و در نهایت جنبه های مختلف موضوع آب و اثرات آن برنامه های کلان توسعه کشور مورد بررسی کارشناسی قرار خواهد گرفت .در نهایت با استناد به این بررسی ها ، توصیه ها و راهکارهایی جهت رفع تنگناها و محدودیت های این منبع با ارزش در برنامه های کلان کشور و خصوصا برنامه های آمایشی ارایه می گردد .

کلیدواژه ها:

تخریب منابع آب ، هزاره سوم ، آبهای زیرزمینی ، آلودگیها