چالشهای دانش بومی و فناوری مدرن نگاهی به اندیشه و آثار سیدحسین نصر

یکی از جدیترین چالش های اندیشه و فناوری مدرن، تعریفی متفاوت از رابطه انسان با طبیعت در نسبت با فرهنگهای شرقی، اسلامی و ایرانی است. اندیشه مدرن غربی در پی تصرف بیش از پیش در طبیعت برای نیل به هدف تولید بیشتر و پیشرفت است، در صورتی که اندیشهها و دانشهای بومی ایرانی، انسان را به عنوان جزئی از طبیعت تعریف میکردند. پیامد این دو تلقی متفاوت، که در نتیجه ی اندیشه های هماهنگ با طبیعت، دانش، بینش و فناوریهایی همچون قنات پدید میآید که نه در پی تصرف طبیعت، بلکه براساس خرد جمعی، در پی ایجاد امکانهایی برای زندگی انسان در بستر طبیعت و سازگار با اقلیم است، و نتیجه ی اندیشه مدرن نیز دانشها، بینشها، فناوریها و صنایعی است که بیش از پیش در پی تصرف و تسلط بر طبیعت با هدف پیشرفت، سود و رقابت، و پیامد جدی آن نه فقط تهدید حیات انسان، بلکه چالشی جدی برای کره ارض، تخریب محیط زیست و نابودی گونه های گیاهی و جانوری است. سیدحسین نصر، یکی از معدود متفکرین و فیلسوفان ایرانی است که درباره رابطه انسان و طبیعت و پیامد آن برای صنعت و فناوری به پشتوانه سنتهای بومی و ملی اندیشیده است. بر همین اساس تفاوتهای بنیادینی در نگاه انسان غربی به طبیعت و نگاه متفاوت انسان مسلمان به طبیعت برمیشمرد، که پیامد این دو نگرش متفاوت، نتایج متفاوتی را در سطوح صنایع و فناوری به وجود آورده است. او در آثارش به پیوستگی فرهنگ، فناوری و رابطه آن با حفظ محیط زیست اشاره میکند و معتقد است که اندیشه غربی از اساس بنیان رابطه انسان و طبیعت را تغییر داده و هر چه از آن منتج شود از جمله صنعت و فناوریهای مدرن نتیجه خوبی برای هستی جهان و انسان به بار نخواهد آورد. در گذشته زندگی و زیست جوامع شرقی و از جمله مسلمانان و ایرانیان در رابطه‎ای برابر با طبیعت قرار داشت اما ورود مدرنیته باعث برهم خوردن نظم کهن شده است. جدای از آن مسلمانان دچار رنج مضاعفی از آن جهت که مسلمان نیز هستند و ریشه در جهان بینی اسلامی دارند شدهاند. در مواجه با فناوری، مسئله نصر بهطور کلی همین بازشناختن ریشهها و چرایی این موضوع است که فناوری غربی به چه دلایلی با جوامع شرقی و اسلامی سازگاری ندارد فناوری غربی چه آسیبهایی را برای طبیعت و محیطزیست به بار میآورد در دنیای مدرن امکانهای جایگزین فناوری غربی برای جوامعی با فرهنگهای شرقی، اسلامی و ایرانی چه میتواند باشد این مقاله در پی آن است که مسئله چالشهای دانش بومی و فناوری مدرن را در سپهر اندیشه و آثار سیدحسین نصر، با نگاهی انتقادی روایت کند، و از این مسئله فراتر رود، و نگاهی نیز به امکان‎های جایگزین فناوریهای مدرن در اندیشه نصر برای جوامع با فرهنگ شرقی، اسلامی و ایرانی بیفکند.

کلیدواژه ها:

رابطه انسان و طبیعت ، دانش بومی ، فناوری مدرن ، سیدحسین نصر