جایگاه حیاط در شکل گیری طراحی مساجد امروزی

علی رغم بره گیری از سبک ها، تکنیک ها و مصالح متفاوت در ساخت مساجد در ممالک مختلف اسلامی، حیاط مرکزی با صحن یکی از عوامل وحدت دهنده به معماری مساجد در طول تاریخ بوده است. حیاط مرکزی گرچه در فرهنگ معماری قبل از اسلام نیز وجود داشته است، ولی در ارتباط با جهان بینی اسلام معانی جدیدی یافت، با این حال اهمیت چنین فضایی آن طور که باید مورد شناسایی و تحقیق قرار نگرفته است. فقدان تحقیقات و مدارک در مورد صحن مساجد هم در زمینه ی ادبیات مربوط به معماری مساجد مطرح است (بیشترین تحقیقات و بررسی ها در ارتباط با ویژگی های بنا، شیوه های ساخت و تزئینات مربوط به آن در دسترس است) و هم در مقوله کاربردی و معانی نمادین و معنوی این کمبود وجود دارد. به همین دلیل و سایر ادله ی مبتلا به جوامع امروزی مثل بهره وری حداکثر از زمین، ایجاد دسترسی سریع از معبر به شبستان مسجد و عدم شناسایی اهمیت و معنای حیاط مسجد، در طرح های جدید مساجد غالباً استفاده از صحن محدود گردیده است. این مقاله در شناسایی هر چه بیشتر فضای حیاط مساجد، ابعاد کیفی و اهمیت عملکردی آن به بررسی الگوهای اولیه و تحول حیاط مساجد و نیز کیفیات فضایی آن از قبیل تطابق فرم با عملکرد و تشابهات صحن مساجد، با باغ های اسلامی می پردازد. روش های گردآوری داده ها به صورت اسنادی، میدانی، و روش تحقیق آنها به شیوه توصیفی، تحلیلی همراه با نمونه موردی بوده است. یافته های تحقیق نشان دهنده است که قواعد و مفاهیم پیچیده معماری سنتی ایران درباره فضاهای بزرگ و کوچک مصداقی یکسان دارد. به عنوان نمونه نحوه محصور شدن و شاخص شدن محورهای اصلی و فرعی در یک میدان شهری با حیاط یک مسجد به یک شکل است و آنچه در هر دو مشترک است تبعیت از الگوئی مشابه می باشد که متاسفانه در مساجد امروزی این الگوها کمرنگ گردیده است.

کلیدواژه ها:

حیاط ، مسجد ، طراحی مساجد ، عملکرد حیاط ، مسجد ولیعصر تهران