مطالعه خاکهای گچی منطقه رفسنجان و بررسی تناسب و محدودیتهای آنها برای پروژه های حفاظت آب و خاک

خاکهای گچی گروهی غالب از اراضی مناطق خشک و نیمه خشک با بارندگی کمتر از 400 میلیمتر می باشند. بیش از 99% از گسترش 200 ممیلیون هکتاری این اراضی در قاره های آسیا و آفریقا واقع شده است. کشور ایران با حدود 28 میلیون هکتار از خاکهای گچی بزرگترین سطح را درمیان سایر کشورها داراست. با توجه به اینکه گسترش و تکامل افقهای کجی در سطوح دامنه ای مخروط افکنه و پدیمنت دیده می شود و از سوی دیگر این سطوح برای عملیات آبخیزداری و پخش سیلاب مورد استفاده قرار می گیرند، لذا اطلاع دقیق از نحوه تشکیل و تکامل این اراضی برای اعمال مدیریتی پایدار اجتناب ناپذیر است. بنابراین پس ازمطالعه گزارشات، تفسیر عکسهای هوایی و نقشه های توپوگرافی و مطالعات دقیق صحرایی، منطقه نوق رفسنجان به عنوان منطقه مورد مطالعه انتخاب گردید. پس از حفر تعداد زیادی پروفیل مشاهده ای، تعداد 7 پروفیل به عنوان شاهد مورد بررسی قرار گرفت. میانگین بارندگی سالانه حدود 60 میلیمتر و اقلیم منطقه خشک می باشد. به لحاظ زمین شناسی سازند آذرین با سن ائوسن و رسوبات نئوژن حاوی گچ ونیز سازندهای آهکی در منطقه مشاهده گردید . واکنش، هدایت الکتریکی ، میزان گچ و آهک و نیز بافت در نمونه های خاک اندازه گیری شد. میزان گچ و اندازه بلورها و نیز میزان کانی پالیکورسکیتت از سطوح مرتفع دامنه ای بطرف پائین شیب کاهش یافت اما میزان شوری خاک از پروفیل شماره 5 که در نزدیک پلایا واقع است افزایش چشمگیری نشان داد . بدلیل حلالیت زیاد کج و درنتیجه احتمال ایجاد کارست های گچی و سپس بدلند از یکسو، و کم بودن هدایت هیدرولیکی خاکهای گچی از سوی دیگر، لندفرمهای دامنه ای منطقه نوق جهت پخش سیلاب مناسب نمی باشند. کاهش نفوذپذیری حاصل از کانی پالیکورسکیت نیز که در سوطح دامنه ای به وفور یافت می شود و فرسایش پذیری زیاد این کانی بر این عدم تناسب می افزاید. به علاوه وجود لایه های سیمانی شده گچ بصورت انقطاع بافتی در پروفیل 4 درمناطق پائین دامنه بر نفوذناپذیری و عدم تناسب این خاکها برای پخش سیلاب می افزاید. سطوح پلایایی نیز بدلیل ریز بودن رسوبات وساختمان توده ای برای پخش سیلاب مناسب نمی باشد.

کلیدواژه ها:

خاکهای گچی ، ژئومرفولوژی ، پخش سیلاب ، پالیگورسکیت