مزرد؛ اسپینل کرومیت در فناوری سرامیک های سنتی ایران

مزرد muzzarad یکی از مواد اولیه ای است که در فناوری سرامیک های سنتى ایران به عنوان رنگدانه pigment ویا رنگینه stain مشکی جهت ترسیم خطوط و کناره های دور نقوش و طرح ها ( سیا قلم syā qalam ، سیاه قلم )، حداقل در طى هزار سال اخیر مورد استفاده قرار گرفته است .در کتب کانى شناسى قدیم در مورد ماهیت این ماده معدنى هیچ گونه اطلاعاتى ارائه نشده است .در فناورى سرامیک ایران رنگدانه ها و رنگینه هاى دیگرى براى رنگ مشکى - مثل رنگدانه حاصل از اکسید هاى منگنز و آهن – شناخته شده و مورد استفاده بوده اند، ولى در مورد علت استفاده از مزرد بعنوان سیا قلم جهت ترسیم خطوط ، اطلاعات دقیقى در دست نبوده است. در این مقاله ابتدا ضمن معرفى مزرد ، در مورد پیشینه این کانى بحث گردیده و سپس به نظرات پژوهشگران مختلف در مورد ماهیت و فرمول شیمیایى این ماده اشاره شده است . در ادامه درباره علت و یا حداقل یکى از علل استفاده از مزرد، بعنوان سیاه قلم جهت ترسیم خطوط ، بحث گردیده و در نهایت نتیجه گیری شده است که مزرد ،قطعا" همان کرومیت بوده و ساختمان بلوری کرومیت که یک اسپینل spinel طبیعی مى باشد کمک مى نماید که این ماده در مذاب لعاب قلیایی حل نگردیده و در نتیجه از اغتشاش و در هم رفتگی خطوط نقوش و طرحهای تزئینى جلوگیرى نماید . این خاصیت در سایر رنگینه های مشکی که فاقد ساختمان اسپینل می باشند وجود ندارد و سفالگران سنتی ایران با شناخت نسبت به این خاصیت مزرد ، از آن براى رسم خطوط استفاده می نموده اند.

کلیدواژه ها:

مزرد ، سیاه قلم ، فناوری سرامیکهاى سنتی ، کرومیت ، سرامیک صفوی