اتحاد عاقل و معقول (بررسی دیدگاه صدرالمتألهین و علامه طباطبایی)

نظریه اتحاد عاقل و معقول میراث فلاسفه یونان است که وارد حوزه فکری فلسفه و عرفان اسلامی شده و در سیر تاریخی خود موافقان و مخالفانی داشته است. ابنسینا مهمترین مخالف و صدرالمتألهین مهمترین مدافع آن است. نظریه مزبور از توابع مبحث علم به شمارآمده ناظربه معرفت شناسی است. ملاصدرا پس از بررسی آراء و اقوال پیشینیان در موضوع علم و نقد و دفع آنها، ضمن اذعان به پیچیدگی مسأله، مدعی است که براهین او کاملترین براهین است .و او غموض و رموز مسأله را گشوده است. ملاصدرا با تأکید بر معقولیت صور ادراکی و نیز للغیر و للعاقل بودن این صور، وبا استفاده از برهان تضایف وتحلیل و جود معلول به اثبات اتحاد عاقل و معقول پرداخته است است. علامه طباطبایی با پذیرفتن اصل نظریه راهی متفاوت در اثبات آن اتخاذ کرده و به آراء و براهین ملاصدرا خرده گرفته وبرهان تضایف را قاصرازاثبات مدعای ملاصدرا می داند.اواز این نظر که علم یک امروجودی است بااملاصدراموافق است.اما اتحاد عاقل و معقول نزد اوبه این معناست که نفس سعه وجودی یافته وحقیقتی عقلی می شودوحقایق عقلی را شهود می کندنه اینکه با آنها متحدشود.ملاصدرا صورت معقوله را هم عقل بالفعل هم عاقل بالفعل و هم معقول بالفعل می داند.اما علامه معتقداست ابتدا علم اشراقی به حقیقت عقلی پیدا می شودوسپس صورت معقوله؛به گونه ای که علم حصولی متفرع بر علم حضوری است.

کلیدواژه ها:

اتحاد عاقل و معقول ، ملاصدرا ، طباطبایی ، تضایف ، صور ادراکی