درآمدی بر اخلاق زیست محیطی

کارگزاران توسعه در کشورهای در حال توسعه مدتی است احساس کرده اند که بسیاری از ارزشها و عقاید حاکم و رایج در الگوهای کنونی توسعه، نمی تواند باعث ارتقای توسعۀ پایدار بر اساس محیط زیست گردد. از آنجا که انسان فاعل علمی است و به دیگر سخن تصمیمات و عملکردش بر اساس بینش و نگرش او شکل می یابد رویکرد نوین مغرب زمین به طرح مباحث اخلاق زیست محیطی بدان روست که نگرش های مادی و اومانیستی و لیبرالیستی که محور همه امور را انسان می داند، در مدیریت ، حفظ و ارتفاء منابع زیست محیطی فرومانده است.مشکلات گسترده و روز افزون محیط زیست، ساماندهی محیط زیست را با چالشهای بسیاری مواجه ساخته است. در این میان گام اول ، همانا تغییری است که در درک ما از محیط طبیعی و نقش و مسوولیت ما نسبت به آن پدید آمده است. گام دوم این عرصه، زمانی برداشته می شود که ارزشهای اخلاقی مربوط به محیط زیست، فراگیر و جهانی شود و از سوی همه جوامع و مکاتب پذیرفته و رعایت شوند و گرنه پیامدهای اعمال ضد اخلاقی در مورد محیط زیست دامان همه انسانها و جوامع را خواهد گرفت و پیامدهای خطرناک خود را متوجه همه انسانها بلکه همه موجودات زنده خواهد ساخت. این مقاله هدف و فایده اخلاق زیست محیطی در قالب سه بحثِ، نگرش صحیح به مسأله محیط زیست، وقوف انسان به مسئولیت خویش و نهادینه سازی زیباترین تعامل ممکن با محیط زیست مورد کاوش قرار داده ، در ادامه پس از بررسی مسائل دانش اخلاق زیست محیطی، دکترین های مختلف در اخلاق زیستی را تحت سه گونه نظریه منفعت گرا، میثاق گرا، و پرهیزکارانه بیان می کند . این نوشتار با نگاهی به پرسشهای بنیادین در دانش اخلاق زیست محیطی، به بررسی گزینه های مختلف و نگرش های گوناگون در رابطه با مفهوم «ارزش ذاتی» در اخلاق زیست محیطی پرداخته ، نظریات دانشمندان و صاحب نظرانی چون آر.جِی. بّری، تیموتی ای ورث، گورل توردین، هنریک بی کاوالکانتی، سوروکین، موریس اِف استرانگ و ... را در باره ضرورت مطالعات اخلاقی در مورد محیط زیست متذکر می شود.در خاتمه با بررسی استدلال «آخرین انسان» اهمیت گونۀ نگرش را در اخلاق زیست محیطی مورد توجه قرار داده و با نقد نگرش های مادی محور همچون ماتریالیستی، لیبرالیستی و اومانیستی و طرح دیدگاه وحیانی، بنیانهایی استوارتر برای اخلاق زیست محیطی را معرفی می کند. بررسی تطبیقی مبانی اسلام و جهان غرب در اخلاق محیط زیست نشانگر آن است که اسلام به دلیل گونۀ نگرش به جهان هستی، از مبانی و اصول مستحکمتری برای هدایت فکری عامل انسانی برخوردار است.در این میان آنچه نباید مورد غفلت قرار بگیرد مبانی استوار معرفتی، نگرش نو و بنیادی و آموزه های روشن، دقیق ، اصلی و اصیل وحیانی است که ظرفیت گسترده ای در جوامع مختلف در اختیار بشریت قرار می دهد.

کلیدواژه ها:

اخلاق زیستی ، محیط زیست ، خداوند ، ارزش ذاتی ، بهره متوازن ، آخرین انسان