الگوی کارآمدی اخلاق قرآنی در عرصه های فردی و اجتماعی

مطالعه روشمند و تحلیلی گزاره های دینی به منظور تبیین نقش و کارآمدی آن ها در هدایت افراد و جوامع بشری به سمت کمال و سعادت از جمله مسائلی است که در دهه های اخیر مورد توجه بسیاری از اندیشمندان حوزه های مختلف دانش بشری قرار گرفته و هر کدام تلاش دارند به نحوی کارآمدی و یا عدم مفید بودن تمسک به دین در نیل به سعادت فردی و اجتماعی را اثبات کنند. این مقاله به دنبال آن است که با استخراج و تجزیه و تحلیل گزاره های اخلاقی مطرح شده در سور قرآنی به عنوان یکی از مهمترین و معتبرترین منابع دینی، به روش تحلیل محتوای کمی و کیفی و سپس طبقه بندی موضوعی آنها، در نهایت مدل چگونگی هدایت افراد و جوامع بشری را به سمت کمال و سعادت تبیین نماید و کارآمدی استفاده از گزاره های دینی جهت رشد و تکامل جوامع بشری را به اثبات برساند. گزاره های اخلاقی بیان شده در قرآن کریم در دو بعد فردی و اجتماعی، به صورت همسان و متوازی بیان شده و به منظور ساخت یک مدل و نظام ساختاری، هر کدام چهار رکن اصلی یک نظام یعنی؛ اصول و مبانی نظری، الزامات، مقدمات و موانع را در این زمینه تبیین نموده اند. از وجوه ممیزه این مقاله، استفاده از روش تحلیل محتوای کمی و کیفی برای استخراج، طبقه بندی و مقوله بندی گزاره های اخلاقی است که در پی آن دو دسته گزاره های فردی و اجتماعی استخراج شده و نقش هدایتی آنها در نظام جامع مکتب اخلاقی اسلامی جهت ترسیم یک نمودار کلی بیان شده است. همچنین از آنجا که این مقاله مستخرج از پژوهشی گسترده به منظور بررسی گزاره های اخلاقی سور قرآنی است، از پرداختن به موارد خاص هر سوره پرهیز شده و تلاش شده تنها جامعیت و کارآمدی گزاره های اخلاقی قرآن کریم را با ارائه نمودارهایی کاربردی نشان داده و بدین صورت کارآمدی دین در هدایت و اداره جوامع بشری را اثبات نماید.

کلیدواژه ها:

قرآن کریم ، دین ، فرد ، اجتماع ، نظام اخلاقی ، تحلیل محتوا