اعتباریات از دیدگاه شهید مطهری و علامه طباطبایی

تعبیر اعتبار بر موارد بسیاری استعمال می شود اما اعتباری که منظور این تحقیق است ادراکات اعتباری است در تعریف اعتبار علامه بیان داشته اند که چیزی جز استعاره مفاهیم نفس الامر نیست که از طریق عوامل احساسی یا تصرف قوه واهمه صورت می گیرد به علاوه در حوزه اعتبارات بالمعنی الاعم ضمن کنکاش فراوان مسئله پیدایش کثرت درادراکات را بحث می کند و از حیث معرفت شناختی و علم النفس مورد تامل قرار می دهد و ایشان از اعتباریات بالمعنی الاخص که در آثار و کتب گذشتگان نبود. بحث مهم اعتباریات را به میان آورد و برای این که مسئله اعتباریات مورد خلط محققان قرار نگیرد و تقسیم بندی مهمی را در آن انجام داده است که شاید با وجود هم تقسیم بندی جواب خیلیاز سوالات را داده باشد. از نظر ایشان ضابطه کلی در اعتباری بودن یک مفهوم یا ادراک این است که به وجهی متعلق قوای فعاله ما باشد و نسبت باید را در وی می توان فرض کرد مثلا اگر بگویید سیب میوه درختی است این ادراک حقیقی است اما اگر بگوییم این سیب را باید خورد ادراک اعتباری است. یکی مصادیق خلط ادراک اعتباری و حقیقی را نظریه مربوط برخی از فلاسفه و روان شناسان جدید غرب است که معتقدند پیدایش اصول و مبادی عقلی معلول عوامل حیاتی و اجتماعی است. برای توضیح و رد نظریه فوق الذکر هم علامه و هم شاگرد ایشان شهید مطهری دو اصل بیان داشته اند: یک اصل کوشش برای حیات و دیگری اصل انطباق با محیط است و به این نتیجه رسیده اند که بین انطباق با محیط و ادراکات اعتباری رابطه مهم برقرار است نه بین انطباق با محیط و عقل و ادراکات عقلی، ما در بحث پیدایش کثرت در ادراکات ایشان (علامه) بیان داشته اند که ابتدا وجوب همراه قوه فعاله که متعلق نیاز طبیعی است پدید می آید و به دنبال آن حسن و قبح و باید و نباید پدید می آید ایشان با توصیف نسبی بودن حسن و قبح به هیچ وجه به نسبی بودن اخلاق حکم نکرده اند و همچنین اعتبار وجوب زمینه را برای اعتبار اصل استخدام فراهم کرد. ایشان در ضمن بحث به کاربرد مهم اعتباریات در دین توجه دارند. اولین اشکال را بر این نظریه از آن شاگرد خود شهید مطهری است ایشان در کتاب نقدی به مارکسیسم می نویسد: چون باید و نباید برای مقاصد اعتباریند و از آنجا که مقاصد متغیرند قهرا احکام هم متغیر هستند. اگر چه شهید مطهری عبارت علامه را دلیل بر نسبیت می شمارد اما خود به خوبی از اختلاف تعابیر علامه در کتب دیگرش واقف است. در نهایت با پذیرش اعتباریات جاودانگی اخلاق را به اثبات می رساند نظر شهید مطهری در مورد نظریه اعتباریات ایشان اصل اعتباریات علامه را می پذیرد و با استاد خود در این زمینه هم عقیده است و در پایان او جاودانگی اخلاق و مفاهیم اخلاقی را در نظریه اعتباریات دنبال می کند.

کلیدواژه ها:

اعتباریات ، ادراک ، شهید مطهری ، علامه طباطبایی