نقش سید اسماعیل جرجانی در تحول طب ایرانی و توسعه طب نوین

سید اسماعیل جرجانی بزرگترین پزشک قرن ششم است. در این مقاله سعی شده است با بررسی محتوای کتاب های ذخیره خورارزمشاهی و الاغراض الطبیه و خفی علایی و مقایسه با سایر کتب مرجع طب سنتی ایران نقش و تاثیر این پزشک ایرانی پرداخته شود. محقق به دلایل زیر معتقد است که نقش او در حیطه های آموزش، پژوهش و تحقیقات، نوآوری، اخلاق پزشکی برجسته و تاثیر گذار در طب ایرانی بوده است. که به طور خلاصه به بخشی از آن پرداخته می شود. الف : آموزش پزشکی 1- نگارش کتاب به زبان فارسی : بر خلاف روال آن زمان که نویسندگان به جهت حفظ شان و مقام ومرتبت خود، کتاب هایشان را به عربی می نوشتند، او به زبان فارسی کتاب های اش را نوشت. 2- نوشتن اولین منبع بزرگ پزشکی به فارسی به نام ذخیره خوارزمشاهی ب: نوآوری : 1- وشتن اولین درس نامه (چکیده) طبی به فارسی برای سهولت دسترسی و حمل و نقل طالبان علم به نام کتاب خفی علایی و تهیه کتاب خلاصه از کتاب ذخیره به زبان فارسی و قابل فهم برای عموم به نام کتاب یادگارو تهیه کتاب خلاصه از ذخیره خوارزمشاهی به زبان عربی 2- طرح اولین اصطلاح نامه واژه های طبی : به کارگیری کلمات فارسی و ساخت اصطلاحات دقیق و بومی طبی ج: تحقیق و پژوهش : 1- ترجمه کتاب : ترجمه کتاب ذخیره به زبان عربی در جهت گسترش علم طب ایرانی در کشورهای عربی و اسلامی و ترجمه کتب طبی گذشتگان به زبان فارسی در راستای انتقال دانش طب 2- به انتقال مطالب گذشتگان در کتاب های خود اکتفا نکرده است. او با معاینه و تحقیقات خودش مطالب را اصلاح و بازنگری کرده است. د: اخلاق پزشکی : 1-پایبندی به اخلاق پزشکی و آموزش آن به دانشجویان : مطالب استخراج شده از متون طبی قدیمی را با نام نویسنده و مرجع آن ذکر کرده است. ذ: نوآوری های طبی : 1- تقسیم داروها به سه دسته ی داروهای معدنی، گیاهی و حیوانی از نوآوری های جرجانی است. 2- علل انتخاب شریان رادیال مچ دست برای معاینه ی نبض بیمار نخستین بار در کتاب ذخیره اشاره شده است. 3- جرجانی بیماری های کزاز و طاعون را به خوبی می شناخته و علایم آن ها را شرح داده است . ضمننا او بیماری جذام را بهتر و دقیق تر از ابن سینا شرح داده است. 4- جرجانی نخستین طبیبی است که علایم مشخصه ی بیماری تومور غشای نازک و سخت مغزی را توصیف کرده است. 5- جرجانی از اولین اطبای است که کشیدگی غیرارادی عضلات را به عنوان علامت مننژیت توصیف کرده و اهمیت معاینه ی مردمک چشم را در تشخیص بیماری و مرگ مطرح کرده است. 6-در درمان سرطان شیوه های درمانی جدیدی را مطرح کرده است. 7- جرجانی به تاثیر رژیم غذایی و ورزش به صورت توامان در امر تغذیه توجه کرده است. 8- شکستگی های مزمن که امروزه تجربه شایعه طبی است و کتب جرجانی تحت عنوان ماندگی ها به خوبی شرح داده شده است و او علاوه بر بیان ذکر انواع آن راهکاری برای درمان ارایه داده است. 7- درد که امروزه به عنوان یک رشته تخصصی کنترل و درمان آن در بیماری های مزمن مطرح است، در نزد جرجانی تحت عنوان الم جایگاه ویژه ای دارد، انواع 15 گانه ای برای آن بیان تحلیل های برای تشخیص و درمان ارایه شده است.

کلیدواژه ها:

جرجانی ، ذخیره خوارزمشاهی ، آموزش پزشکی ، اخلاق پزشکی