تبیین مکاشفات عرفا و وعده های ادیان الهی بر مبنای ارتباط قوه خیال با عالم مثال (با تاکید بر دیدگاه سهروردی و ملاصدرا)

یکی از مباحث مهم مورد توجه اندیشمندان مسلمان بحث از عالم مثال و چگونگی ارتباط با آن از طریق قوه خیال است. قوه خیال، قوه مدرکه نفس آدمی است و عالم مثال، مرتبه ای از عالم هستی است که ما بین عالم مجرد محض و عالم مادی محض قرار دارد اما نه مادی محض است نه روحانی صرف. حکمای اسلامی عالم مثال را در دو قوس نزول و صعود مورد بررسی قرار داده اند. عالم مثال در قوس نزول، واسطه رسیدن فیض به عالم ماده و محل مکاشفات عرفاست؛ از اینرو مسایلی مثل رویای صادقه، الهام، وحی و آگاهی از امور غیبی از طریق ارتباط با این عالم توجیه و تبیین می شوند. ارتباط با عالم مثال نزولی از طریق قوه خیال صورت می گیرد به اینصورت که قوه خیال منعکس کننده صور عالم مثال است. اما عالم مثال در قوس صعود همان برزخی است که نفوس بشری بعد از مفارقت از بدن مادی و ترک زندگی دنیوی در آن خواهند بود. تنها قوه ای که بعد از مرگ باقی می ماند و موجب ادراک لذت و الم در برزخ یا مثال صعودی می شود قوه خیال است. بنابراین با تبیین ارتباط قوه خیال با عالم مثال در قوس نزول و صعود، هم مکاشفات عرفا در قوس نزول و هم اموری مانند بهشت و دوزخ و نعمتها و عذابهایی که در قرآن وعده داده شده و در قوس صعود صورت می گیرد معنا می یابد. اما این قوه برای اینکه بتواند با عالم مثال که دارای تجرد برزخی است متصل شود باید از تجرد برزخی برخوردار باشد. سهروردی معتقد است قوه خیال مادی است از اینرو نمی تواند ارتباط قوه خیال با عالم مثال را به درستی تبیین کند اما تلاشهای فکری وی راه را برای ملاصدرا هموار نمود. ملاصدرا با اثبات تجرد قوه خیال توانست ارتباط آن با عالم مثال در قوس نزول و صعود را به خوبی تبیین کند. بدین ترتیب با اندیشه ملاصدرا هم مکاشفات عرفا و انبیا و اولیا در قوس نزول معنا می یابد و هم تمام وعده های ادیان الهی در قوس صعود توجیه می شود.

کلیدواژه ها:

مکاشفات غیبی ، بهشت و جهنم برزخی ، قوه خیال ، عالم برزخ یا مثال نزولی ، عالم برزخ یا مثال صعودی