نظام توسعه ساختاری شهر تبریز در دوره ترکمانان و تأثیر آن بر سازمان ارتباطی ما بین مرکز شهر کهن با مرکز حکومتی جدید در شهرسازی مکتب اصفهان

با ورود شاه اسماعیل اول ( 93-892 ه.ق.) به تبریز و به تخت نشستن وی در دولتخانه صاحب آباد و تأسیس سلسله صفویه در سال 907 ه.ق./ 1502 م.، شهر تبریز به عنوان نخستین پایتخت صفویان، دارای نظام ساختاری تکوین یافتهای از دوره ترکمانان (قراقوینلو و آققوینلو) بوده است. پادشاهان و والیان صفوی با احداث ابنیه و مجموعههایی عام المنفعه در شهر سعی در پیوستن به این نظام ساختاری بودهاند. با این حال آنچه ماهیت چنین ساختاری را نیرومند و تأثیرگذار ساخته بود نحوه ارتباطمیان مرکز شهر کهن با مجموعه حکومتی جدید بود. در شهر تبریز میدان عتیق به عنوان فضای شهری کهن شهر، توسطفضاهای تجاری چون راستههای بازار و قیصریه به میدان صاحبآباد به عنوان میدان حکومتی جدید شهر مرتبط گشته بود. این سازمان ارتباطی با تغییر در نوع عناصر ارتباطی در پایتخت دوم صفویان، شهر قزوین که از سال 951 ه.ق. احداث مجموعهحکومتی شروع و در سال 962 ه.ق. به طور رسمی پایتخت انتقال یافت در مجموعه حکومتی دولتخانه باغ جعفرآباد، میدانسعادت آباد و مجموعه بازار نو قابل بازخوانی است. اما نقطه عطف این روند تکوینی در شهرسازی مکتب اصفهان و در پایتخت سوم صفویه انتقال رسمی پایتخت به اصفهان در سال 1006 ه.ق. به وقوع پیوسته است. تحقیق حاضر با دیدی پژوهشی سعی در پاسخ گویی به میزان تأثیرپذیری شهرسازی مکتب اصفهان از الگوی سازمان ارتباطی شکل گرفته در دوره ترکمانان تبریز جهت برقراری ارتباط میان مرکز شهر کهن با مرکز شهر جدید، است. بدین منظور جهت تبیین اهداف تحقیق مطالعهای تطبیقی ما بین ساختار دوره صفوی سه شهر تبریز، قزوین و اصفهان به عمل آمده و طی مطالعات کتابخانهای و با رویکردیتحلیلی و تاریخی سیاستهای اعمال شده مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت با جمع بندی مطالعات صورت گرفته، این نتیجه حاصل گشته که الگوی فضاهای تجاری و عمومی در قالب مجموعه بازار، جهت مرتبط ساختن مرکز شهر کهن با مرکز حکومتی جدید، عاملی موفق به منظور ایجاد ساختار شهری انسجام یافته بوده است.

کلیدواژه ها:

میدان حکومتی ، شهر کهن ، مجموعه بازار ، دوره ترکمانان تبریز ، مکتب اصفهان