اقتصادی کردن بهره برداری از مراتع با استفاده چندمنظوره در راستای توسعه پایدار

مراتع از منابع طبیعی مهمی محسوب می شوند که دارای کارکردها و فواید بسیار متنوع برای محیط زیست و بشر می باشند. در طول تاریخ بشر همواره از مراتع جهت نیل به نیازهای معیشتی و رفاهی سود برده است. اما علی رغم تنوع در تولیدات و فواید مختلف مراتع، در ایران بیشترین بهره برداری و برنامه ریزی های مدیریتی جهت تغذیه دام های اهلی بوده است، به طوری که امروزه یکی از عوامل اصلی وضعیت فقیر و متوسط بیشتر مراتع مناطق گرمسیر و قشلاقی، حضور دام مازاد بر ظرفیت محسوب می شود. شناسایی راهکارهای عملی در کاهش این معضل و دستیابی به توسعه پایدار در مراتع از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد. هدف از توسع ه پایدار ، بهر ه برداری ضمن حفظ منابع می باشد. بنابراین به منظور دستیابی به توسعه پایدار لازم است به گونه از مراتع بهره برداری شود که ضمن حفظ و بهبود منابع از لحاظ اکولوژیکی نیازهای معیشتی و رفاهی بهره برداران نیز تامین شود. استفاده چندمنظوره از جمله راهکارهای عملی و مناسب محسوب می گردد. تحقیق حاضر، در پنج مرتع قشلاقی جنوب کشور، در استان هرمزگان انجام شده است. در این تحقیق، ضمن تعیین شایستگی مرتع برای استفاده چندمنظوره (دامداری، زنبورداری و گیاهان دارویی) به جنبه درآمدزایی و سودآوری اقتصادی هر کدام نیز پرداخته شده است. جهت تعیین شایستگی بهره برداری از مدل پیشنهادی فاضل امیری ( 1386 ) بر اساس دستورالعمل فائو 1991 و جهت بررسی های اقتصادی از مصاحبه حضوری و پرسشنامه استفاده گردید. نتایج نشان داد که از پنج مرتع بررسی شده هیچ کدام در طبقه بالای شایستگی دامداری s1 قرار ندارند. دو مرتع فاقد شایستگی دامداری N و دو مرتع در طبقه ضعیف s3 و یکی در طبقه متوسط شایستگی دامداری s2 قرار دارند. اما از لحاظ شایستگی گیاهان دارویی مراتع فاقد شایستگی دامداری و یا شایستگی ضعیف، در شایستگی گیاهان دارویی دارای شایستگی s1 می باشند و از لحاظ شایستگی زنبورداری، هر پنج مرتع در طبقه ضعیف شایستگی s3 قرار دارند. اما نتایج ارزیابی سودآوری اقتصادی این نوع بهره برداری ها نشان داد که با هزینه یکسان در یک سال، سوداورترین نوع بهره برداری گیاهان دارویی می باشد. الویت بهره برداری از لحاظ سوداوری اقتصادی به ترتیب گیاهان دارویی، دامداری و زنبورداری محسوب می شوند. البته با توجه به این که دامداری روش بهره برداری غالب در این منطقه است، و برداشت و تجارت گیاهان دارویی به صورت غیراصولی و بیشتر برای مصارف خانگی انجام می شود، بهره برداری گیاهان دارویی و زنبورداری جز بهره برداری های بالقوه درنظر گرفته شدند که پتانسیل جبران کاستی ها و خسارات اقتصادی و اکولوژیکی حاصل از دامداری را دارند و می توانند به عنوان راهکارهای اقتصادی و اکولوژیکی مکمل، متمم و حتی جایگزین دامداری قلمداد شوند. بنابراین می توان با مدیریت اصولی استفاده از مراتع و استفاده چندمنظوره به اهداف توسعه پایدار دست یافت و آن را به عنوان راهکار جایگزین دامداری در مراتع تخریب یافته و فقیر ارائه نمود.

کلیدواژه ها:

مرتع ، شایستگی ، استفاده چندمنظوره ، اقتصادی کردن ، توسعه پایدار