بررسی تغییرات سطح شهر تهران با استفاده از تصاویر ماهواره Landsat در محیط GIS (رهیافتی برای مدیریت توسعه شهری به عنوان بحران محیط زیست ایران)

در حال حاضر از جمعیت 68 میلیون نفری ایران، 45 میلیون نفر یا دو سوم آن در مناطق شهری سکنی دارند . بخـش قابـل توجهی از این جمعیت شهرنشین در کلان شهرهای تهران، مشهد، اصفهان، تبریز، شـیراز، اهـواز و ... زنـدگی مـی کننـد . افـزایش جمعیت، مهاجرت و توسعه صنعتی موجب توسعه فیزیکی شهرها، تراکم جمعیـت در منـاطق شـهری، ترافیـک و آلـودگی هـای محیط زیست شده است . رشد سریع شهرنشینی فشارهای سنگینی بر سرزمین و منـابع اطـراف آنهـا وارد کـرده اسـت و منـتج بـه کاهش پوشش گیاهی طبیعی، کاهش فضاهای باز و مشکلات جدی اجتماعی و محیط زیستی شده است که در اکثـر مـوارد، ایـ ن تغییرات سریع کاربری اراضی بدون درک روشن از اثرات آنها اتفاق افتاده است . از این رو، اولین گـام اساسـی جهـت مـدیریت و برنامه ریزی توسعه شهری، بررسی و شبیه سازی تغییرات گذشته و اثرات آنهامی باشد . در این مطالعه، محدوده ای از شـهر تهـران و حومه با مساحت تقریبی 1591 کیلومتر مربع بـر روی تصـویر سـنجنده هـای TM و TM و ETM+ مـاهواره LandSat انتخـاب گردید . با توجه به اطلاعات و تجربه قبلی از انواع کاربری و پوشش سرزمین در این محدوده، کاربری و پوشش سـرزمین بـر روی تصویر رنگ مجـازی شناسـایی شـد . سـپس بـا اسـتفاده از بانـدهای 1 ، 2 ، 3 ، 4 ، 5 و 7 بـه روش نظـارت شـده و بـا اسـتفاده از خوارزمیک طبقه بندی کننده حداکثر احتمال تصاویر سالهای 1988 و 2000 طبقه بندی شدند . نقشه پوشش سـرزمین حاصـل از طبقه بندی دو تصویر به روش مقایسه پس از طبقه بندی و یا Post-classification Comparison مـورد مطالعـه قـرارگرفته و تغییرات سطح شهر مشخص گردید . بر این اساس مشخص شد که در فاصله 12 سال میـان 1988 و 2000 حـدود 292 کیلومتر مربع به سطح مناطق مسکونی تهران و حومه افزوده شده است . در مرحله بعد وضعیت توسعه شـهر تهـران بـا اسـتفاده از نمایه های CA ، NP ، LPI ، ENN_MN و FRAC_AM در نرم افزار Fragstats مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفـت . نمایه CA نشان می دهد میزان مساحت شهری در بین 12 سال، 29241/16 هکتار افزایش داشته است که اطلاعات بـه دسـت آمده در محیط GIS را تأیید می کند . نمایه NP ، تعداد نواحی شهری جدا را نشان می دهد که به تعداد 11657 در طی 12 سـال افزایش داشته است . نمایه LPI ، درصد کل زمین شهری در بزرگترین Patch شهری ( شهر تهـران ) را نشـان م ـی دهـد کـه بـه میزان 17/1 درصد در طی مدت 12 سال رشد داشته است . نمایه ENN_MN ، حـداقل میـانگین فاصـله بـین Patc h هـای شهری را نشانمی دهد به عبارت دیگر نشان دهنده نواحی باز بین نقاط شهری است که در طـی 12 سـال بـه میـزان 22/6974 متر کاهش داشته است . نمایه FRAC_AM ، پیچیدگی و گستردگی Patch شهری را به وسـی له نسـبت محـیط بـه مسـاحت نشان می دهد که در شهر تهران در طی 12 سال به میزان 0/0429 افزایش داشته است یعنی بیشتر پیچیـده، پراکنـده و گسـترده شده است . این تحقیق ضمن معرفی توسعه فیزیکی شهرهای ایران به عنوان بحران ملی محیط زیست، مـی توانـد جهـت ارزیـابی اثرات توسعه بر پارامترهای محیط زیست در اکوسیستم شهر تهران بـه عنـوان ابـزاری مفیـد و سـودمند مـورد اسـتفاده سیاسـت گذاران و تصمیم گیران قرار گیرد .

کلیدواژه ها:

تغییرات سطح شهر ، ارزیابی محیط زیست ، Landsat ، Fragstats ، شهر تهران