ارزیابی اثرات جابه جایی و انتقال روستاهای در معرض مخاطرات طبیعی (نمونه موردی: روستای بیساباد نوسازی استان خراسان رضوی)

بحران ناشی از حوادث طبیعی نظیر بهمن، زلزله، سیل، خشکسالی، رانش زمین، طوفان، آتشفشان، سونامی، گردباد و ... و خسارات ناشی از آن ها مسائلی هستند که بشر همواره با آن مواجه بوده است. کشور ایران به لحاظ موقعیت خاص طبیعی و اقلیمی خویش همواره در معرض وقوع انواع بلایای طبیعی بوده و هر از چند گاهی شاهد وقوع یکی از این بحران ها در مناطق مختلفی از کشور می باشیم . تاریخ شکل گیری روستا در ایران متجاوز از قدمت تاریخ مدون ایران است، به همین دلیل گروهی از صاحب نظران اعتقاد دارند که ایجاد روستا در ایران به هزاره های قبل از میلاد مسیح می رسد و همواره در این مدت در معرض انواع بلایای طبیعی بوده و خسارات فراوانی بر آن ها وارد شده است. به همیندلیل، برنامه ریزی ها در غالب نجات روستا و پیشگیری از تلفات جانی و خسارات مادی ناشی از وقوع بحران های طبیعی، از مهم ترین اولویت ها در روستاها می باشد. هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی اثرات جابه جایی و انتقال روستاهای در معرض مخاطرات طبیعی که به صورت مطالعه موردی در روستای بیاساباد نوسازی شهرستان خواف از توابع استان خراسان رضوی صورت گرفته است. این روستا در استان خراسان رضوی قرار دارد و بر اساس سرشماری مرکز آم ار ایران در سال 1390 دارای 1336 نفر جمعیت و 361 خانوار بوده است روستای بیاساباد نوسازی در معرض خطر سیل (ناشی از کال فدک و ارتفاعات اطراف) قرار داشته است به نحوی که هر ساله خسارات زیادی به روستا و اراضی کشاورزی آن وارد می شده است بنابراین به گفته اهالی، این روستا در سال 1378 به مکان مناسبی در 15 کیلومتری جنوب شرقی مکان قبلی انتقال یافته است. سئوال اصلی مقاله این بوده است که جابه جایی و انتقال روستای بیاساباد نوسازی به مکان جدید چه اثرات اقتصادی، اجتماعی و کالبدی را از دیدگاه س اکنینبه دنبال داشته است. روش تحقیق از نوع توصیفی - تحلیلی و به دو صورت مطالعات اسنادیکتابخانه ای و میدانی (مصاحبه و مشاهده) انجام شده است. بر اساس نتایج به دست آمده مشخص شد که از نظر اقتصادی، تغییر ساختار شغلی و کاهش میزان درآمد را به دنبال داشته است به طوری که در محل قبلی روستای بیاساباد نوسازی 70 % کشاورز 10 % دامدار 10 % کارگر و 10 % نیز بیکار بوده ولی در محل فعلی 35 % کشاورز 20 % کارگر و 45 % نیز بیکار می باشند. از نظر اجتماعی، جابجایی روستایبیاساباد و سکونت آن ها در منازل با مساحت کمتر از محل روستای قبلی، باعث بروز ناهنجار ی های اجتماعی در روستا شده است. در نتیجه این امر باعث کم شدن فضای زندگی در محیط خانواده، از بین رفتن حس مالکیت قبلی، کم شدن تعداد دام ها به علت نداشتن فضای نگهداری و ... شده است. حتی به دلیل افزایش بیکاری از 10 % به 45 %، خود به خود ناهنجاری های اجتماعی را نیز تشدید کرده است. از نظر کالبدی هم، با کم شدن سطح عرصه های مسکونی و فضای معیشتی، منجر به ایجاد تنش در ساختارهای مسکونی و عملکردهای اقتصادی شده است. بطوریکه کشاورزان ساکن در روستا برای نگه داری ادوات کشاورزی، علوفه های دامی و دام های کوچک خود از سطح معابر و فضاهای خالی خارج از عرصه های مسکونی استفاده می کنند. در نتیجه امنیت دام ها و علوفه های دامی و ادوات کشاورزی روستائیان همیشه با مخاطره روبرو است و این مسأله خود عاملی برای ترغیب افراد بیکار و .. برای انحراف اجتماعی خواهد بود. نکته دیگری که قابل ذکر است، تغییر در الگوی مسکن می باشد به نحو ی که در مکان قبلی روستائیان با توجه به نوع فعالیت خود، بعد خانوار، توان مالی و … نوع مسکن خود را به مرور زمان احداث و تکمیل می کردند ولی در احداث بعضی از واحدهای جدید که توسط بنیاد مسکن ساخته شده است، نه تنها روستائیان در انتخاب طرح و فرم واحد مسکونی مشارکت نداشتند، بلکه بعد خانوار و نیازهای آتی مسکونی آن ها نیز نادیده گرفته شده است.

کلیدواژه ها:

ارزیابی ، جابه جایی روستا ، مخاطرات طبیعی ، روستای بیاساباد نوسازی