مدرنیته و چالش زوال فضای عمومی شهری؛ با نگاهی به شهر تهران

فضای عمومی قلمرویی است که ضمن آنکه محل بازنمایی ساختار اجتماعی است، عرصه بروز تنش ها نیز هست و یا حتا به مثابه «بازار تعاملات» فرهنگی، اقتصادی، و اجتماعی ، کنشگران اجتماعی را به خود جذب می کند. فضایی که، محل «فروشد» زرتشت نیچه به میان آدمیان (بازار یا قلمرو عمومی شهری) می باشد، حتی اگر آن را محل «بسیاران» و «هیاهوکنندگان» بداند (نیچه، 22:1382). اهمیت فضاهای عمومی به ماهیت «تعاملاتی» آن بر می گردد؛ عدم وجود چنین ماهیتی، یا به عبارت دیگر، بدون وجود کنش های بسیار پیچیده و نیز بسیار متنوع افراد جامعه در چنین فضاهایی، شهرها به مکانی تهی و «عاری از موقعیت» شهری تنزل خواهند یافت. مدرنیته را اگر منش و شیوه زندگی امروزی و جدید که به جای شیوه کهن نشسته و آن را نفی کرده باشد، (بهنام، 11:1382) تعریف کنیم؛ با دگرگونی های مداوم اش به تعبیر «اکتاویوپاز»، که هرگز دست یافتنی نبوده و همواره از انسان می گریزد (به نقل از جابری مقدم، 25:1386)؛ در مسیر تاریخی خود، با مسئله تغییر شکل شهرها و رشد شهرنشینی و پیدایش نهادهای جدید اجتماعی، حضور مردم در عرصه های مختلف و ایجاد نظام های قانونی همراه شده است. هدف و روش: هدف مقاله حاضر، بررسی دگرگونی های مدرنیته و تأثیر آن بر تغییر شکل ماهیت فضاهای عمومی در شهرها، به عنوان جلوه گاه اصلی مدرنیته می باشد. در این بررسی به مصداق های این تغییر شک لها در فضاهای عمومی شهر تهران اشاره خواهد شد. روش تحقیق بر اساس هدف، توسعه ای و بر اساس ماهیت و نحوه گردآوری اطلاعات توصیفی- تحلیلی می باشد. بحث و نتیجه گیری: اساس مدرنیته تحول نگاه انسان به جهان و به خصوص به خودش است و تعریف تازه ای است که از خود و جایگاه خود در نظام عالم می کند. چنین تحولی منجر به انقلاب در ارزش ها (به تعبیر لویی دومون) شده و جامعه مدرن را از جامعه سنتی جدا کرده است. در جامعه سنتی، جامعه به صورت ارگانیستی تصور می شد که هر کس در آن جایگاهی داشت و فرد به تنهایی دارای ارزش نبود. ولیجامعه مدرن بیش تر شبیه یک میدان بازی است. دیگر آن پشتیبانی و ارتباطاتی که در جامعه سنتی هست و آن اطمینانی که به روابط شخصی وجود دارد، در جامعه مدرن نیست. آلبر کامو از این وضعیت با عنوان «انسان رها شده در این دنیا» نام می برد. این ویژگی های مدرنیته باعث کاهش و تنزل روابط اجتماعی در فضاهای عمومی در شهرها می شود ، چیزی که مارکس ا ز آن با عنوان «شی گشتگی روابط انسانی» یاد می کند. البته به عنوان یک شمشیر دولبه، مدرنیته در بعضی جاها ممکن است منجر به تقویت روابط وکنش های اجتماعی در فضاهای عمومی، به خصوص در شهرهای در حال توسعه ای که در حال گذار از سنت به مدرنیته هستند نیز بشود. برای نمونه می توان به ایجاد زمینه هایی برای حضور بیشتر زنان در فضاهای عمومی، ایجاد امکاناتی برای اوقات فراغت بیشتر برای شهروندان و غیره اشاره کرد.

کلیدواژه ها:

فضای عمومی ، سنت ، مدرنیته ، قلمرو عمومی ، فضای عمومی شهری ، تهران