برنامه ریزی جهت کاهش خطر سیلاب ناشی از طغیان رودخانه ها در حوضه آبریز آجی چای در استان آذربایجان شرقی

اغلب سیل ها حاصل طغیان جریان آب رودخانه ها، یا جریان های فصلی و موقت هس تند، که به علت حجم زیاد آب بستر معمولی رودخانه قادر به تخلیه آب ها نبوده و در نتیجه آب از بستر رودخانه خارج شده و بر روی اراضی مجاور رودخانه گسترش می یابد. این گونه سیلاب ها معمولا در روی جلگه ها، دشت ها، مخروط افکنه ها و دلتاها رخ می دهد و از آنجا که مناطق ذکر شده به دلیل توان بالا برای جذب جمعیت، توسط انسان اشغال شده اند، بنابراین بیشترین آسیب های ناشی از سیل را نیز در خود دارند.در استان آذربایجان شرقی سه حوضه آبریز ارس، سفیدرود و آجی چای وجود دارد که حوضه آبریز آجی چای با اشغال 29 % از سطح استان یکی از مهمترین حوضه های آبریز در این استان محسوب می شود. موقعیت کوهستانی استان، خشکسالی و حرکت توده هوای سرد قطبی از طرف روسیه به سمت کشور و این استان و بروز سرمای ناگهانی، بارش رگبارهای شدید در فصل بهار، خطر طغیان رودخانه ها و به دنبال آن وقوع سیلاب، این حوضه را تهدید می کند. بنابراین برای زندگی مسالم ت آمیز با این مخاطره نیازمند کاهش آثار زیان بار آن هستیم. از جمله راه های کاهش خسارات و تلفات، برنامه ریزی برای کاهش احتمال وقوع این سانحه و کاهش آسیب پذیری جوامع در برابر آن ها است که برهم کنش این دو مقوله منجر به برنامه ریزی برای کاهش خطرپذیری ناشی از این سانحه می شود. از اینرو در این مقاله، برنامهریزی با هدف رسیدن به چشم انداز منطقه ای ایمن در برابر سیلاب ناشی از طغیان رودخانه ها که احتمال وقوع این سانحه نیز در آن حداقل است و افزایش توانایی مقابله در برابر سانحه مذکور، در چهار مرحله ارائهشد هاست. مراحل انجام طرح مبتنی بر چارچوب مفهومی شکل گرفته در دیاگرام ساختار داده ها بوده و در ابتدا برنامه ریزی برای کاهش احتمال و شدت وقوع سانحه، سپس آماده سازی جامعه در برابر سانحه از طریق کاهش آسیب پذیری، مقابله هنگام وقوع و در نهایت، ارایه و تدوین برنامه بازسازی در صورت وقوع سانحه انجام می شود.این مقاله دارای رویکرد کیفی است و دارای دو بخش است که در بخش اول با بهکارگیری روش تحلیلی- توصیفی عمدتا بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و بررسی اسناد فراهم شده از جمله نقشه های موجود در نرم افزار ArcGIS به بررسی عوامل تأثیرگذار بر احتمال وقوع سانحه و آسیب پذیری سکونتگاه ها انسانی ، راه ها و زیرساخت ها ، مراکز اقتصادی ومحیط زیست پرداخته است و در بخش دوم راهکارهای پیشنهادی در فازهای آمادگی، مقابله در برابر سیلاب ناشی ازطغیان رودخانه ها، ساماندهی و بازسازی پس از سیلاب ناشی از طغیان رودخانه ها ارائه شده است. نتایج حاصله در دو دسته بندی کلی بررسی مؤلفه های گوناگون آسیب پذیری به عنوان عامل درونی در بخش های اشاره شده و وجود مخاطره به عنوان عامل بیرونی و سپس تحلیل راهبردی با استفاده از تک نیک ماتریس SWOT به ارائه راهکارها و سیاس تها منتج شده است.