الگوشناسی معماری مردمان فارس منطقه شمال خراسان

شمال خراسان کنونی دروازه ورود اکثر اقوام مختلف تشکیل دهنده ایران کنونی میباشد، که با خود یادگارهایی از گذشته به همراه آورده و در کنار یکدیگری سکنی گزیدهاند. این اقوام شامل فارس، کرد، ترک، ترکمن، عرب، لر، بلوچ و دیگر مردمان میشود. این همنشینی اقوام باعث شکلگیری تنوع فرهنگی و به تبع آن تنوع هنرهای مختلف گردیده است. تنوعی که بسیار بی نظیر میباشد. عموماً مردمان فارس کنونی منطقه را، که از کهنترین ساکنان خراسان میباشند، از نژاد پارتیان قدیم میدانند. وجود بسیاری از آداب و سنن موجود در بینایشان گواه این مطلب میباشد. هرچند که بسیاری از آنان که در کوهستانها زندگی میکنند خود را تات مینامند. معماری روستاهای فارسنشین منطقه، که دارای پراکندگی در سرتاسر منطقه میباشند، هرچند در نگاه اول تفاوت چندانی با دیگر روستاها ندارد، اما با دقت بیشتر میتوان ویژگیهایی را در آن دید که نسلها در این الگو معماری تکرار شده است. ویژگیهایی که میتواند معرف الگوی مشخصی از معماری باشد.پژوهش حاضر، با بررسی اسنادی در منابع تاریخی، مردمشناسی و معماری شکل گرفته و سپس با برداشت میدانی-پیمایشی از 56 بنا در شش روستا در گستره منطقه مورد نظر و تحلیل نمونهها و اطلاعات جمع آوری شده، به شناخت مفصلی پیرامون الگوی معماری مردمان فارس منطقه و ریشه ها و دلایل شکلگیری این الگوی معماری رسیده است. این الگو به صورت بنایی دو طبقه و رو به جنوب، دارای ایوانی یک طرف باز که ارتباط دهنده دیگر فضاها با حیاط بوده، دارای بازشوهایی در تمام جهات بنا، با استفاده از مصالح بومی و ویژگیهایخاصی میباشد که از دوران آغازین تحول سبک معماری امپراتوری پارتیان در منطقه به یادگار مانده و در طی قرن ها خود را تا حدود بسیاری با اصول اقلیمی و معیشتی این مردمان منطبق نموده است. ویژگیهای این معماری تا حدود بسیاری در بین دیگر اقوام منطقه منحصربهفرد بوده و آن را به گونه مشخصی از معماری تبدیل نموده است. الگوهای مشابه این معماری را میتوان در سرتاسر ماوراءالنهر و شمال خراسان بزرگ و در یادگارهای مردمان دوران گذشته مشاهده نمود که در خود جنبه هایی از هنر هلنیستی را تلفیق نموده است وخود را در معماری اقوام دیگر به نمایش گذارده است.

کلیدواژه ها:

الگوی معماری ، مردمان فارسی زبان ، شمال خراسان ، معماری اقوام