بررسی اقشار اجتماعی شهرهای ایران در دوره ناصرالدین شاه قاجاربا تکیه بر سفرنامه ها

تشکیل حکومت قاجار در اوایل قرن سیزدهم هجری/نوزدهم میلادی جامعه ی ایران را به درون مناسبات و روابط تمدن جدید مغرب زمین کشاند و موجب شد که اجزاء و عناصر گوناگون آن تمدن به ایران وارد شوند. ورود عناصر مختلف دنیای جدید به ایران تغییراتی گسترده در جامعه ی ایران به بار آورد که از جمله ی آنها میتوان به تحولات و دگرگونی ها در زمینه ی ساختار سنتی شهرها و زندگی شهرنشینی دیرینه ی ایرانیان اشاره کرد. مسافران و سیاحان خارجی که در عصر ناصری از کشورهای گوناگون به مناطق مختلف ایران سفر کردند، همزمان با تجربهی ملموسشان از زندگی ایرانیان در بخشهای مختلف روستایی، ایلی و شهری تلاش میکردند زندگی اقشار شهرنشین و ساختار اجتماعی شهرها را در نوشته های خود به ثبت برسانند. این مسافران خارجی با ثبت و ضبط مشاهدات خود در قالب سفرنامه ها منابعی ارزشمند حاوی داده ها و اطلاعات تاریخی گوناگون پدید آوردند که در آنها میتوان بازتاب ساختار شهرهای ایران و اجزاء و عناصر زندگی شهری ایرانیان را ملاحظه کرد. اساسا تاریخ نگاری ایران عصر قاجار به زندگی شهری و ساختارهای آن بیتوجه بود و کانون عمده ی تمرکزخود را بر تحولات و دگرگونیهای سیاسی قرار میداد، اما سفرنامه نویسان خارجی با رویکردی وسیع تر و افقی گستردهتر به جامعهی ایران از جمله ساختار زندگی شهری و شهرنشینی این سرزمین می نگریستند. از این رو، این مقاله با استفاده از روش تاریخی-تحلیلی و با تکیه بر داده ها و اطلاعات سفرنامه های خارجی در پی آن است که وضعیت قشرهای شهرنشین در ایران دوره حکومت ناصرالدین شاه قاجار را مورد بررسی قرار دهد.

کلیدواژه ها:

قشرهای اجتماعی ، شهرنشینی ، سفرنامه های خارجی ، عصر ناصری