نقش مبانی همگرایانه ی اسلامی در تولد جغرافیا نگاری مسلمین

شبه جزیره عربستان به هنگام ظهور دعوت پیامبر (ص) مکانی بود مملو از تشتت ، اختلاف و جنگ های بی پایان قبایلی که در آن اعراب با حکومت مرکزی و تمدن فاصله ی بسیاری داشتند .صفات جبلی صحرا مانع بزرگی بر سر راه همگرایی جامعه ی عرب بود . نزاع های دامنه دار قبایلی قدرت آنان را خنثی می کرد و چنان که از فحوی ایام العرب و اشعار حماسی آنان به دست می آید جنگ های قبایلی به صورت دامنه دار در دوره جاهلیت عربستان ، سایه ی عظیمی بر فرهنگ و مدنیت عرب انداخته بود. در چنین شرایطی دعوت پیامبر (ص) نوید معجزه ی اتجاد قبایل شبه جزیره را سر داد . دین مبین اسلام همگرایی و وحدت را نه تنها به اعراب بلکه به دیگر اقوام و ملل همسایه نیز نوید داد . هنوز یک قرن از ظهور اسلام نگذشته بود که سرزمین های وسیعی به اسلام گرویدند . این مجموعه ی بزرگ دینی به تدریج با استفاده از میراث ملل متمدن گذشته ، تمدنی پیشرو و مدرن پدید آورد . چگونگی فتح سرزمین ها به صلح یا به جنگ ، مکانت هر یک از شهر ها و ممالک نسبت به قبله گاه مسلمین ، سفر حج ، نظام مالیاتی و تجارت خشکی و دریایی مسلمین از عوامل اصلی تولد نظام جغرافیایی جدید اسلامی بود . به زودی دو مکتب بزرگ جغرافیایی بر اساس مبانی همگرایانه ی اسلامی شکل گرفت.که یکی با مرکزیت مکه (مکتب بلخی ) و دیگری با مرکزیت بغداد پایتخت خلفای عباسی (مکتب عراقی ) به وجود آمد . جغرافیا نویسان مسلمان از هر قوم و ملتی که بودند بر مبانی همگرایی اسلام کتب و رسالات بسیاری برجای گذاشتند.آثاری چون مسالک و ممالک ها ، صوره الارض ها ، رحله ها (سفرنامه ها ) معجم ها و البلدان ها نتیجه ی تلاقی آرا در یک روند همگرایانه از نیاز های جامعه ی اسلامی بود که به فرهنگ و تمدن بشری ارزانی شد . این تحقیق بر آن است تا مبانی همگرایانه اسلامی در روند اقتباس و تولد جغرافیا نگاری مسلمین راباروش کتابخانه ای بررسی نماید.

کلیدواژه ها:

جهان اسلام ، جغرافیا نویسان ، حج ، مکتب بلخی ، مکتب عراقی