عدم قرائت واحد از مناسبات دین و سیاست در انقلاب مشروطیت عامل هژمونیک نشدن گفتمان دولت مشروطه دموکراتیک در ایران (مطالعه ی موردی: بررسی نظریات شیخ فضل الله نوری، ملکم خان، عبدالرحمن طالبوف، میرزا فتحعلی آخوند زاده و آیت الله نایینی)

نوشتار حاضر گزارشی است در بارهی سر آغاز تحول اندیشه ی سیاسی در ایران عصر مشروطه. هدف از نگارشاین مقاله بررسی نقش کارکرد دین به عنوان یکی از عناصر هویت بخش سیاسی و اجتماعی در روند تحولاتایران معاصر می باشد، تا جاییکه وجود تفاسیر متفاوت و بعضا مخالف از رابطه دین و تمشیت امورات جامعهخصوصا در قبال مشروطیت عمده دلیل شکست اولین نهضت استبداد ستیزانه و آزادیخواهانه خاورمیانه گردید.آشنایی اندیشمندان این عصر با مفاهیم غربی که عمدتا از طریق سفرنامهها و ترجمه صورت گرفت، بیشترمفاهیم اومانیستی و غیر دینی بودند در جامعهای که اندیشمندان متنفذ مذهبی داشت و مردم آن عمدتا مذهبیبودند، تقابلی بغرنج و ملغمه ای از افکار پارادوکسیکال را ایجاد نمود. در حالی که عمدهی این اندیشمندان بهفکر تجدد و پیشرفت ایران بودند، بعضا افرادی مثل شیخ فضل اله نوریو محمد حسین تبریزی در رد مشروطیتو توجیه استبداد قلم فرسایی می نمودند. نگارنده معتقد است که هر طیفی از اندیشمندان در خصوص نقشدین در حکومت آینده و نقش آن در امورات جامعه نظریه پردازی کردهاند و بدون اتخاذ موضعی در قبال دیننمی توانستند نظریات جامع و علمی در خصوص ایران ارائه دهند که همین امر مبین نقش والای دین در اموراتزندگی ایرانیان است. حال سوالات اصلی پژوهش چنین است 1. آیا اندیشمندان عصر مشروطه قرائت واحدی ازدین، سیاست و دولت مشروطه داشتند؟ و 2. آیا تنوع آرا در مورد مشروطیت یکی از علل هژمونیک نشدنگفتمان مشروطیت و دموکراسی خواهی در انقلاب 1285 بوده است؟

کلیدواژه ها:

دین ، مشروطه ، سیاست ، شیخ فضل الله نوری ، عبدالرحمن طالبوف ، میرزا فتحعلی آخوند زاده و میرزای نایینی