معرفی و رتبه دهی معیارها و شاخص هایی جهت ارزیابی معیشت جایگزین کشاورزی در راستای احیای دریاچه ارومیه

کهنترین تمدنها در کنار رودخانهها و تالابها شکل گرفتهاند، ارزشها و کارکردهای متنوع تالابها همواره باعث بهبود کیفیت محیطهای طبیعی و زندگی جوامع انسانی بوده است. دریاچه ارومیه به عنوان نگین سرزمین ایران و تالابهای اقماری آن از این امر مستثنی نبوده است و علاوه بر کارکردهای ویژه زیست محیطی در سطح ملی و بینالمللی دارای پیوندهای عمیق فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی با مردم این منطقه است (لطفی، 1391،6.(دریاچه ارومیه و حریم آن به عنوان یکی از چهارده پارک ملی مشمول محدودیتهایی ویژه است.یونسکو در برنامه جهانی انسان و بیوسفر 1 نه نقطه را برای حفاظت انتخاب کرده که یکی از آنها دریاچه ارومیه میباشد.کنوانسیون رامسر، که در سال 1349 برگزار گردیده و 120 کشور به آن پیوسته اند، 20 تالاب پراهمیت را در دنیا برای حفاظت موکد برگزیده که دریاچه ارومیه یکی از آن جمله است.بانک جهانی از چند سال پیش اعتباری برای بهسازی آبیاری در 4 نقطه ایران اختصاص داده که در آن به مسایل بخش جنوبی حوضه دریاچه ارومیه توجهی ویژه دارد. پس ازکنفرانس سازمان ملل متحد درباره توسعه زیستمحیطی2 با شرکت 180 کشور تحت عنوان مجمع سران زمین در شهر ریودو ژانیرو و در سال1992 ، صدور اعلامیهریو3 در سال1994 و فعال شدن طرح تسهیلات زیست محیطی جهانی 4مقرر گردیده است که در قبال کوشش برای حفاظت محیطزیست و رعایت مفاد اعلامیه ریو،امکاناتی در اختیار کشورهای در حال توسعه قرار داده شود.در چارچوبGEF ، کارشناسان مربوطه از ایران بازدید کرده، اولین منطقهای را که مناسب تشخیص داده وقابلحفاظت دانستهاند، حوضه دریاچه ارومیه بوده است. حال دریاچه ارومیه بزرگترین دریاچه داخلی و فوق اشباع از نمک کشور با شرایط فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاصکه نه تنها در میان دریاچه های داخلی بلکه در میان سایر دریاچه های شور جهان مانند بحرالمیت 5و دریاچه بزرگ نمک یوتا 6در آمریکا از موقعیت ویژه ای برخورداربودهاست،علارغم توجه خاص جهانی و با به یدک کشیدن سه عنوان پر طمطراق پارک ملی، تالاب بینالمللی و ذخیره گاه زیستکره ثبت شده در یونسکو، حتی 3 میلیارد مترمکعب از ظرفیت حجمی 32 میلیارد مترمکعبی خود را ندارد. ارزیابی کارشناسان طرح بحران دریاچه ارومیه نشان می دهد دلیل اصلی رشد مصرف آب در حوضه و کاهش ورودی های رودخانه های حوضه آبریز به دریاچه ارومیه تغیر الگوی اقتصادی این منطقه و ایجاد فرصت های شغلی و معیشتی حاصل از احداث سدها است. درواقع بهره برداری اقتصادی بیش از اندازه ظرفیت، در حوزه کشاورزی است. معیشت ساکنان مناطق عملا به سدها،چاه ها و آب منطقه وابسته است. دشت های حاصلخیز، ویژگی های خاص جغرافیایی، آب و هوای متنوع و مردم سخت کوش حوضه آبریز ، منطقه را به یکی از کانون های ارزشمند فعالیت های کشاورزی و دامداری ایران تبدیل کرده است که علاوه بر تامین نیازهای داخلی، در زمینه صادرات به سایر کشورها هم فعال بوده است (بینا،1380 .(درحالی که کشورهای صنعتی و توسعه یافته با جمعیتی حدود 16 درصد جمعیت جهان مصرف کننده 75 درصد از منابع انرژی و ذخایر طبیعی جهان هستند و الگوی ناصحیح تولید و مصرف در این کشورها دلیل اصلی مسایل زیست محیطی در مقیاس جهانی است، ازسوی دیگر فقر و توزیع ناصحیح درآمد در کشورهای درحال توسعه اثرات نامطلوب شدیدی بر محیط زیست آنها می گذارد و موجب تباهی سرمایه های طبیعی این کشورها می گردد. همچنین فشار جمعیت در کشورهای درحال توسعهموجب تشدید اثرات نامطلوب فقر می گردد. به عبارت دیگر، مشکلات زیست محیطی کشورهای در حال توسعه، مشکلات ناشی از فقر در روستاها و شهرهاست و تا حد زیادی مسایلی هستند که با حفظ فرایند توسعه می توان بر آنها فایق آمد (کامنر،1353 ،152 .(احمد کیانی در پوهشی به صنعتی سازی روستاها به عنوان یکی از راهبردهای توسعه در جهت افزایش درآمد روستاییان، ایجاد اشتغال در مناطق روستایی، افزایش توازن منطقه ای ،کاهش مهاجرت روستاییان به مناطق شهری اشاره دارد.در این تحقیق 5 معیار اصلی زیر ساختی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و جغرافیایی جهت اسقرار صنایع به روش AHP اولویت بندی شدند. نتایج نشانگر این بود که حدود 85 درصد از صنایع در موقعیت های مناسب تا کاملا مناسب و 5 درصد در مکان های نسبتا مناسب و 10 درصد باقیمانده در مکان های نسبتا نامناسبی مستقر شده اند ( احمد کیانی،1392 .(حجت نبوتی در مقاله ای با عنوان رتبهبندی صنایع ایران براساس تکنیک های تصمیم گیری با معیارهای چندگانه (SAW 6Ã,7236 (در سال1386 به رتبه بند ی صنا یع ای ران با استفاده از روشهای تحلیل چندگانه پرداخته است . با در نظر گرفتن کدهای چهار رقمی صنایع غذایی ایران و تعیین اوزان اهمیت شاخص ها با پرسش از خبرگان با استفاده از روش دلفی و آنتروپی و روشها ی تصمیم گیری چند معیاره از جمله TOPSIS , SAW عملکرد شرکت را از چهار جنبه مالی، مشتر ی، فرا یندهای داخلی، رشد و یادگیری ارز یابی می کند ( حجت نبوتی، 1386 .(هرچند صنعتی شدن، راهی برای گریز از مسایل مربوط به فقر و توسعه نیافتگی محسوب می شود، اما فقدان آگاهی عمومی نسبت به اهمیت مسایل زیست محیطی، اغلب منجر به استفاده گسترده از فرایندهای تولیدی نامناسبی می گردد که این فرایندها در مصرف مواد خام و انرژی، کارایی پایینی داشته و اغلب در زمره فرایندهای آلوده کننده محسوب می شوند و به دلیل رشد سریع صنعت در اینکشورها و نیز میل جهانی به تجدید صنایع سنگین و آلوده کننده و با مصرف کننده های شدید انرژی مواد خام در کشورهای درحال توسعه، بی توجهی به مسایل زیست محیطی در فرایند توسعه صنعتی برای کشورهای درحال توسعه نیز مشکل آفرین خواهدبود. بنابراین گرچه شواهد و تجربیات حاکی از این است که بخش صنعت در توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال نقش بسیار موثری ایفا می کند و با عنایت به اینکه ادامه بهره برداری اقتصادی در حوزه کشاورزی به روال سابق باعث نابودی کامل دریاچه می گردد ولی به منظور جلوگیری از تخریب بیش از پیش محیط زیست منطقه با جایگزین کردن اشتغال صنعتی به جای کشاورزی و دامپروری تعیین و رتبهبندی معیارهای صنایع جایگزین از اهمیت بسیاری برخوردار است.(دعایی،1385)