تغذیه و کنترل آبدهی قنوات با کمک سدهای زیرزمینی (مطالعه موردی حوزه آبخیز کلات شهرستان گناباد)

خشکی و کم‌آبی باعث گردید ایرانیان از زمان‌های قدیم شروع به بهره‌برداری صحیح از منابع آب زیرزمینی بوسیله حفر قنوات نمایند. قنات یا کاریز یکی از قدیمی‌ترین و هوشمندانه‌ترین سیستم‌های بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی است. یکی از راهکارهای مناسب حفظ و احیای قنات، اصلاح و توسعه سیستم‌های بهره‌برداری هماهنگ با وضعیت طبیعی قنات می‌باشد. یکی از بهترین راهکارها، تغذیه مصنوعی سفره‌های آب زیرزمینی و جلوگیری از هدر رفتن آب قنات می‌باشد. یکی از بزرگ‌ترین معایب قنات جریان دائمی و غیرقابل کنترل آن می‌باشد. این مشکل مخصوصاً در مورد قنواتی که در مسیر آبراهه‌های کوهستانی احداث شده‌اند بیشتر مشهود است. این قنوات کوتاه، سطحی و دارای تغییرات آبدهی فصلی می‌باشند. سدهای زیرزمینی یک روش ساده و کاربردی برای جمع‌آوری و ذخیره‌سازی آب در مناطق خشک و نیمه خشک می‌باشند. ترکیب فن‌آوری سدهای زیرزمینی با قنات می‌تواند روش نوینی برای حل مشکل کم‌آبی ارائه نماید. با ذخیره آب قنات در آبرفت پشت سد، می‌توان از هدررفت جریان‌های آب زیرزمینی در طول فصل سرد سال جلوگیری نمود؛ همچنین جریان‌های زیرزمینی مجاور قنات را به داخل قنات هدایت نمود. بدین ترتیب سفره آب زیرزمینی تغذیه کننده قنات را از نظر کمی بهبود بخشید. در این مقاله چگونگی تعیین قنواتی که امکان تغذیه و کنترل آبدهی آنها بوسیله احداث سد زیرزمینی وجود دارد با یک مطالعه موردی بر روی قنوات حوزه آبخیز کلات شهرستان گناباد بررسی گردید. در این بررسی از ویژگی‌های زمین‌شناسی، توپوگرافی، کاربری اراضی و قنوات جهت تعیین قنوات مناسب استفاده شد. احداث سدهای زیرزمینی بر روی قنوات مناسب به منظور مدیریت، حفظ و بهره‌برداری بهینه از جریان‌های زیرسطحی و ایجاد منابع آبی کوچک می‌تواند یک راه‌حل اقتصادی و اجرایی در این مناطق محسوب گردد.

کلیدواژه ها:

قنات ، سد زیرزمینی ، تغذیه و کنترل آبدهی قنوات