متناقض نمایی در شعر سنایی

متناقضنمایی در بلاغت، بیانی است که در ظاهر با خودش در تناقض باشد و بین دو موضوع متناقض، نوعی اتحاد ایجاد کردهباشد؛ اما در اصل دارای حقیقتی است که از راه تفسیر یا تاویل بتوان به آن دست یافت. حکیم سنایی غزنوی، همانطور که در ورود مضامین عرفانی، زهدیات و قلندریات به شعر، ابداع غزلهای مغانه و ایجاد سبک جدید در شعر فارسی، پیشگام است، اولین شاعری است که مفاهیم و تصاویر متناقضنما را به مقدار فراوان وارد شعر کرده است. در این پژوهش که اولین تحقیق کامل و مستقل در بارهی متناقض نمایی در آثار سنایی است، تمام آثار او )حتی آثار منسوب به او( مورد بررسی دقیق و موشکافانه قرار گرفته و تمام موارد متناقض، استخراج گردیده است، سپس آن مطالب از دیدگاههای مختلف، بررسی و تقسیم بندی شدهاست. بیشترین تعداد متناقض نماهای سنایی به ترتیب در دیوان، و مثنوی حدیقه و مقدار کمتری در دیگر مثنویهای او دیده میشود. پارادوکسهای او بیشتر در حوزهی مفاهیم ماورایی و عرفانی است )بیش از 80 %( و درصد کمی از آنها، غیرعرفانی است؛ همچنین بیشتر متناقض نماهای او در قالب جمله آمده است و درصد کمتری از آنها به شکل ترکیب و عبارت است. از نظر محتوا نیز متناقض نماهای او به دو دستهی معنایی و لفظی تقسیم میشوندکه بیش از 90 % آنها معنایی و درصد ناچیزی در حوزهی لفظی قرار میگیرند.

کلیدواژه ها:

سنایی ، تناقض ، متناقض نمایی ، مفاهیم و تصاویر متناقض