بررسی نحوه تجلی نور در معماری مساجد ایران (نمونه های موردی امامزاده سید حمزه بن موسی بن جعفر (ع) و مسجد کرامت (مهدیه) شهر تبریز)

در ابنیه مختلف شهرهای ایران اسلامی، تجلی محوریت انسان در معماری، صور متفاوتی به خود می گیرد. بنای مسجد به عنوان مکانی برای عبادت با خدا و راز و نیاز با معبود، جایگاه انسان را در این محوریت تشدید نموده و نمود گاه وجوه وجودی اوست. با این پیش زمینه به سراغ پارامتر نور به عنوان اساس وجود خدا و انسان که بر پایه دیدگاه فلسفه اشراقی استوار است؛ به عنوان متغیر این تحقیق انتخاب گردیده و پس از مطالعات در ادبیات تحقیق با رویکرد کیفی به روش توصیفی- تحلیلی، ضرورت و جایگاه نور و نورپردازی در بنای مساجد موردمطالعه قرارگرفته است (نورپردازی مساجد موردمطالعه در این تحقیق توسط شرکت نوین نورپردازان فرد آسیا از مرحله طراحی تا اجرا صورت گرفته است). ابعاد نور و جنبه های آن در وجود انسان، سه نقش عمده بیان می کنند که به نظر مهم ترین آن ها کارکردهای معنایی نور در فضای عبادی می باشند. به نظر نویسنده و پس از مطالعه میدانی نمونه های موردی در شهر تبریز و نیز اخذ نظر متخصصین معمار، شهرساز و نورپردازی هر یک از این مفاهیم با نمودهای عینی، قابل نیل در کالبد مسجد می باشند. به همین منظور نحوه طراحی و اجرای نورپردازی در مساجد و اماکن دینی در این تحقیق، موردنظر می باشد. حال سوالی که مطرح می شود این است که میزان ادراک مفاهیم مدنظر در نورپردازی مساجد، بر اساس چه معیارهایی می باشد. این پژوهش از میان متغیرهای کیفی، روحانیت و قداست، هدایت و طی مراتب و تجلی حق و عروج را به عنوان مفاهیم و نقش های موثر نور و در مقام فاکتورهای کمی معادل، جهت نورگیر، ابعاد آن، تعداد آن ها، ارتفاع آن از سطح زمین، رنگ پوشش نورگیر، رنگ های مورداستفاده در نورپردازی و همچنین بایدها و نبایدهای انجام عملی پروژه را به عنوان متغیرهای مستقل در ارزیابی مفاهیم وابسته انتخاب نموده است. به نظر می رسد چنانچه بتوان ارتباط مناسبی بین رعایت مشخصات کالبدی خاص همچون ارتفاع بالاتر از افق دید، قرارگیری در جبهه جنوبی، اندازه های کوچک، تعدد چراغ های نورپردازی و رنگ نور چراغ ها در بدنه مساجد طراحی نمود؛ نیل به مفاهیم عرفانی نور سهل تر خواهد بود. نتایج تحقیق این فرضیه را اثبات نموده و نشان می دهد استفاده کنندگان مساجد موردمطالعه در این تحقیق نیز تجلی مفاهیم مذکور را در صورت رعایت این الگوها، قوی تر و محکم تر حس می نماید.

کلیدواژه ها:

انسان ، معماری ، نور ، مسجد ، تبریز