نقش سیستم های اطلاعات جغرافیایی (GIS)در مدیریت بحران

کشور ایران نیز به دلیل مستعد بودن شرایط جغرافیایی و فقدان عدم مدیریت جامع و عدم رعایت آستانه های محیطی به عنوان یک کشور پرخطر به شمار می رود به طوری که جزء 10 کشور بلاخیز جهان قرارگرفته است و بر اساس آمارهای منتشر شده از 40 نوع بلایای طبیعی که در جهان رخ می دهد 31 مورد آن در ایران به وقوع می پیوندد به طوری که هر از چندگاهی شاهد وقوع یکی از این بحرانها در برخی مناطق کشور و تلفات و خسارات سنگین ناشی از آن هستیم و بالتبع مدیریت چنین بحرانهایی مستلزم ابزار و اطلاعات مختلفی است که از مهمترین آنها اطلاعات مکانی و توصیفی صحیح، دقیق و بهنگام از سراسر کشور است. مطالعات نشان می دهد یکی از عمده ترین مشکلات پس از هر حادثه کمبود اطلاعات و عدم اطمینان از صحت آنهاست. تلاش برای برقراری آمادگی بهتر و پیش گیری از حوادث، از اولویت های کارگزاران کمک رسانی و مجریان آن است. به همین دلیل، نیاز به اطلاعاتی کامل و بازبینی شده از ضروریات امر می باشد. مدیریت بحران شامل پنج مرحله می باشد که عبارتند از پیشگیری از بحران، کاهش شدت بحران، آمادگی برای بحران، مداخله در بحران و بازگشت به شرایط عادی پس از بحران. سه مرحله اول قبل از وقوع بحران و دو مرحله دیگر در زمان وقوع بحران مدیریت می شود. برای مدیریت بحران در هر یک از مراحل فوق دسترسی به اطلاعات جامع از وضیت جغرافیایی منطقه، راههای مراسلاتی، پهنه بندی زیر ساختهای حیاتی و منابع موجود و تخمین آسیب پذیری آنها در منطقه، تراکم جمعیتی و گروههای در معرض خطر و... امری اجتناب پذیر است. چرخه مدیریت بحران برای کاهش خسارت های جانی و مالی در کمترین زمان طی مراحل برنامه ریزی، پیشگیری، کاهش اثرات، آمادگی، پاسخ گویی و امدادرسانی تا بازسازی، نیازمند اطلاعات دقیق و مناسب از امکانات و منابع می باشد. نگرش های جدید چرخه مدیریت بحران نیازمند به کارگیری هرچه بیشتر سامانه اطلاعات جغرافیایی(GIS) است. سامانه اطلاعات جغرافیایی با مدیریت، ذخیره، بازیابی، به روز رسانی، پردازش، تجزیه و تحلیل و انتقال و نمایش داده های جغرافیایی و تلفیق لایه ها و نقشه های مختلف به برنامه ریزان و مدیران بحران در تصمیم سازی و تصمیم گیری برای حل مسائل کمک می کند. همچنین دسترسی به این اطلاعات به خصوص در زمان وقوع بحران و تصمیم گیری برای اولیت های مداخله از نظر مکان، زمان و نوع مداخله اهمیتی مضاعف خواهد داشت. به طور معمول دستیابی به اطلاعات در زمان بحران امری وقت گیر، هزینه بر است که دلیل آن پراکندگی اطلاعات ذخیره شده در سازمانهای مربوط، عدم دقت کافی اطلاعات، کافی و کاربردی و به روز نبودن اطلاعات به دلیل شرایط بحران است. از طرفی دیگر هر گونه برنامه ریزی بدون دسترسی به اطلاعات کامل محکوم به شکست خواهد بود. (GIS )، دسترسی آسان و طبقه بندی شده به این اطلاعات در مراحل مختلف مدیریت بحران را ممکن می سازد. اطلاعاتی که در حد اقل زمان فراهم شده، کاربردی، دقیق و مقرون به صرفه اند. با توجه به توانایی های این سیستم در آنالیز اطلاعات اولیه، خروجی های مورد نیاز در هر مرحله از مدیریت بحران کاربرد خواهد داشت. (GIS ) همچنین در طراحی مدلهای ارزیابی خطر در شرایط بحران کاربرد گسترده ای دارد. این سیستم با داشتن قابلیتهای تعمیم پذیری و همپوشانی لایه های مختلف اطلاعاتی و آنالیز آنها به خوبی قادر به مشخص نمودن مناطق و نقاط آسیب پذیر و با اهمیت در طراحی مدلهای ازیابی خطر خواهد بود به طور کلی سیستم اطلاعات جغرافیایی با بهره گیری از شاخصهای پهنه بندی جغرافیایی و توانایی در ذخیره سازی، آنالیز و نمایش کاربردی اطلاعات مربوط به هر آنچه بر روی زمین قرار دارد یا می تواند اتفاق بیافتد، نقش موثری در مراحل مختلف مدیریت بحران و برنامه ریزی های مربوط دارد و برای مناطق مختلف کشور ایران قابل استفاده است. این اطلاعات توسط بسته های نرم افزاری سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS ساماندهی، مدیریت ومورد تجزیه و تحلیل موردی قرار می گیرند و به سبب آنکه ماهیت رقومی وپایه ای دارند. ابراز مناسبی برای تهیه اطلاعات مکانی مختلف و مورد نیاز به منظور شناخت عوامل بحران زا و مناطق بحران خیز در کشور بوده و استفاده از آنها می تواند در مدیریت مطلوب بحراهای بوجود آمده نقش مهمی را در قبل و بعد از وقوع حادثه ایفا کند

کلیدواژه ها:

مدیریت ، مدیریت بحران ، سیستم های اطلاعات جغرافیایی ، (GIS)