نقش و جایگاه تاب آوری اجتماعی در کلیت مفهوم تاب آوری

از نگاه محققان حوزه تاب آوری جوامع شهری، پایه و اساس اصلی تاب آوری و پایداری کلیت یک جامعه در برابر بحران ها، فشارها و حوادث غیرمترقبه، در میزان تاب آوری اجتماعی آن جامعه نهفته است. به عبارتی دیگر تاب آور بودن یک جامعه به لحاظ ابعاد و مؤلفه-های اجتماعی است که می تواند آن جامعه را به سوی تاب آوری در سایر ابعاد رهنمون ساخته و مسیر تحقق آن را هموار نماید. در همین زمینه تاب آوری اجتماعی به عنوان توانایی جوامع انسانی برای تحمل حوادث غیرمترقبه خارجی یا نابسامانی های موجود در زیرساخت های آن نظیر تغییرات محیطی، یا دگرگونی های شدید اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و همچنین توانایی این جوامع برای بازیابی و بازتوانی از چنین نابسامانی هایی تعریف می شود. به عبارت دیگر تاب آوری اجتماعی ظرفیت جامعه برای انطباق با تغییرات یا دگرگونی ها و حفظ رفتار سازگارانه بوده و زیربنای تاب آوری در ابعاد فرهنگی، مدیریتی، محیطی و کالبدی، سیاسی و اقتصادی است.در این مقاله بر آنیم تا ضمن تأکید بر ادبیات موضوع و مطالعه مدل های مفهومی و نیز بررسی پژوهش های اجرا شده در این زمینه با تبیین ابعاد و مؤلفه های تاب آوری، شاخص های ارزیابی تاب آوری اجتماعی که قابلیت سنجش دارند را احصا و در ادامه براساس شرایط و ویژگی های جامعه به بومی سازی و بسط شاخص ها اقدام شود. روش انجام تحقیق براساس مطالعات کتابخانه ای و برای دستیابی به شاخص ها از تحلیل سلسله مراتبی و تحلیل عاملی تأییدی استفاده می شود.مطابق یافته های مقاله می توان اشاره نمود که تاب آوری در سیستم اجتماعی می تواند به وسیله بررسی متغیرهای مدیریتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و در هر دو حالت فضایی و غیرفضایی مورد بررسی قرار گیرد. رشد اقتصادی، ثبات و توزیع درآمد در بین مردم از عوامل کلیدی بعد اقتصادی تاب آوری است که منجربه ارتقای تاب آوری اجتماعی جوامع شهری می شود. تحرک پذیری جمعیت و مهاجرت دسته دیگری از شاخص های مهم تاب آوری اجتماعی و اقتصادی هستند. سرمایه اجتماعی شامل مشارکت، انسجام و اعتماد اجتماعی و نیز تقویت شبکه های اجتماعی، ارتقای حافظه اجتماعی شامل تجربیات برخورد با تغییرات از مؤلفه های اصلی موجود در ظرفیت سیستم ها برای سازگاری و تغییر شکل های تحمیل شده هستند. چهار عامل حیاتی در تاب آوری سیستم های اجتماعی – زیست محیطی اهمیت دارند: درس آموزی و یادگیری همراه با تغییر و یا عدم قطعیت؛ افزایش تنوع که باعث افزایش قابلیت یادگیری از سوانح می شود؛ ترکیب انواع متفاوت دانش با درس آموزی از تجارب؛ ایجاد فرصت برای خودسازماندهی که از طریق تقویت مدیریت جامعه محور، ایجاد قابلیت های مدیریتی، تقویت حافظه سازمانی و پرورش یادگیری سازمان ها و مدیریت مشارکتی صورت می گیرد. ویژگی های اجتماعی فراوانی وجود دارند که بر تصمیم یک فرد برای انتخاب زندگی در یک منطقه ویژه تأثیر می گذارند. همچنین رفتارهای اجتماعی نیز وجود دارند که بر زنجیره سوانح تأثیرگذار هستند. مؤلفه دیگری است که به تاب آوری مربوط می شود و از نگرش جامعه شناختی جوامع و تعامل آن ها با منابع خطر سرچشمه می گیرد، جوامع و افرادی که تنها به یک منبع متکی هستند از جوامع یا افرادی که به منابع گوناگون متکی می باشند تاب آوری کمتری دارند. ویژگی های اجتماعی فراوانی در یک جامعه وجود دارند که باعث تشدید خطر و ممانعت از واکنش مؤثر و ترمیم و جبران عوارض ناشی از سوانح می شوند. بنابراین هر جامعه ویژگی های اجتماعی بومی و تعریف شده ای دارد که می تواند آن ها را شناسایی و توانایی برنامه ریزی با تأکید و تکیه بر آن ویژگی ها را ایجاد نماید.

کلیدواژه ها:

تاب آوری ، تاب آوری اجتماعی ، مدیریت بحران جامعه محور ، مدیریت ریسک و شرایط اضطراری