مطالعه تطبیقی کتیبه های مسجد جامع نایین و نقشمایه های ساسانی (بر بنیاد نظریه ترامتنیت ژرار ژنت)

نظریه بینامتنیت که ابتدا در ادبیات مطرح شد، بر آن است که هر متنی با توجه به متنهای پیشین و پیرامونی تکوین می یابد و هیچ متنی نیست که از متنهای دیگر استفاده نکرده باشد. این نظریه که ابتدا توسط ژولیا کریستوا مطرح شده بود، با ژرار ژنت و مطرح شدن واژه جدیدتر ترامتنیت از جانب او، گسترش یافت. با توجه به این نظریه، هنر یک دوره را می توان به مثابه یک بیش متن متنی تلقی کرد که قابلیت تاثیرپذیری از هنرهای گذشته خود را به عنوان پیش متن دارد. این روش مطالعه می تواند در مطالعات میان رشته ای و بخصوص باستان شناسی کاربرد گسترده داشته باشد و به پژوهشگران کمک می کند تا اثرات هنر هر دوره از دوران پیش از خود مورد مطالعه قرار دهند. در پژوهش حاضر؛ مطالعه تطبیقی بر مبنای این روش روی کتیبه های مسجد جامع نایین-از مساجد اولیه دوران اسلامی در ایران- و مقایسه آن با نقوش ساسانی انجام شده است. هنرمند ایرانی همواره مشتاق بوده تا آثارش را در قالب طرح و شکل های زیبایی ارائه دهد. در سده های نخست دوره اسلامی با جانشین شدن الفبای عربی به جای حروف پهلوی، کتیبه نگاری از جایگاهی مهم برخوردار شد. در این دوران انواع بسیار زیبایی از خط کوفی، طراحی و این خط بیش از هفت سده به عنوان یک عنصر تزیینی مهم در تزیینات مساجد جلوه گر شد. در پژوهش حاضر، دیدگاههای تاریخی و بینامتنی در یکدیگر ادغام شده اند. نتایج پژوهش حاضر با روش ترامتنیت ژرار ژنت، نشان دهنده میزان تاثیرگذاری نقشمایه های دوران ساسانی بر کتیبه نگاری دوران آل بویه هستند. نتایج پژوهش حاضر به ما نشان می دهند که هنرمند ایرانی، در تزیینات خط کوفی این بنا، از تقلید صرف بهره نجسته بلکه از ادغام نقوش ساسانی با خط کوفی به نوع جدیدی از خط کوفی دست یافته است، که آغازگر کتیبه نگاری کوفی بود و طی قرون بعدی در تزیینات مساجد بکار گرفته شد.

کلیدواژه ها:

مسجد جامع نایین ، نظریه بینامتنیت ، کتیبه نگاری کوفی ، تزیینات ساسانی