ارادی بودن تعقل در پرتو نظریه عقل فعال نزد فارابی و ابن سینا

کنش و واکنش روان آدمی در ادراک و تعقل که بی شک یکی از اساسی ترین وکهن ترین مسایل فلسفه است در فلسفه ارسطو عنوان عقل فعال را به خود اختصاصمی دهد. این عنوان در جریان فلسفه بعد از ارسطو در دو دیدگاه طبیعی و اشراقیتفسیر می شود؛ دیدگاه اول هر دو بعد فعال منفعل تعقل رادر نفس انسان منطبع میداند و همانند تمامی موجودات جهان طبیعت، جریان تکامل روان آدمی را عبارت ازخروج از حیثیت انفعال و وصول به بعد فعالیت می داند. در مقابل، دیدگاه دوم وجهانفعالی تعقل را به انسان اختصاص داده و وجه فعالیت را به مقام الوهیت ارجاعمی دهد و فعلیت عقل را عبارت از افاضه و اشراق الهی می داند. علیرغم فاصله این دودیدگاه در مورد مرجع فعالیت عقل، هر دو دیدگاه به ناچار بر این امر اتفاق نظر دارندکه جریان تعقل خارج از اراده و قصد انسان بوده و در نتیجه، تکامل نظری نفسانسان امری غیرارادی و جبری است. بر خلاف این دو تفسیر مرسوم، فلسفه مشاییاسلامی فارابی و ابن سینا با ارجاع وجه فعالیت عقل به دو اصل استعداد پدیدآمده توسط جوهر مفارقی به نام عقل فعال و همچنین قصد و اراده انسان موفقمی شوند دیدگاه سومی را در نظریه عقل فعال ارایه کنند که علی رغم قول به تاثیرعامل مفارق در روند تعقل، ارادی بودن تعقل و قصدی بودن تکامل نظری نفس انسانرا تبیین نماید.

کلیدواژه ها:

تعقل ، عقل فعال ، مکانیسم طبیعی ، اشراق الهی ، فارابی ، ابن سینا ، اراده