بررسی محدوده باروی قدیم شهر تبریز با استفاده از منابع تاریخی

با پایتخت شدن تبریز در دوره ایلخانان (حک: 736 - 653 ه.ق.)، شهر به ناگاه با مهاجرت گسترده توده هایمردمی مواجه شد. به نحو یکه طی مدت کوتاهی در محدوده بیرونی هر یک از دروازه های باروی شهر،محلاتی متعدد برابر با وسعت شهر قدیم شکل گرفتند. این امر تبیین موقعیت اراضی در ناحیه ربض وشارستان را از لحاظ مالکیت هم ارز کرد، چنانکه در اسناد و مدارک ثبتی مانند وقف نامه ها به وفور بااصطلاحاتی همچون محلات درونی و بیرونی، و یا داخل شهر و خارج شهر روبرو می شویم. از آنجا کهمحدوده باروی قدیم به عنوان معیاری جهت تفکیک موضع محلات و تعیین حدود شهر قدیم به کار رفتهاست، تدقیق در محدوده باروی قدیم تبریز (احداث : 435 ه.ق.) عاملی تاثیرگذار در شناخت روند توسعهکالبدی شهر تاریخی قلمداد می شود. از این رو تحقیق حاضر سعی دارد با شناسایی حریم باروی قدیم،تعداد و محل دروازه های تاریخی آن، نظام ساختاری شهر تبریز طی قرون میانه اسلامی را مورد بازخوانیقرار دهد. از طرفی، با توجه به آنکه نقشه دارالسلطنه تبریز (ترسیم : 1297 ه.ق.) نشانگر موضع دروازه هاینه گانه باروی نجف قلیخانی است، این سوال مطرح می شود که محدوده باروی قدیم تبریز نسبت به بارویاخیر شهر که پس از زمین لرزه 1194 ه.ق. برپا گشته در چه موقعیتی واقع بوده است بر این اساس بابهره گیری از منابع تاریخی، نام و تعداد دروازه ها و محل استقرار هر یک به طور جداگانه مورد مطالعهقرار گرفت، سپس داده های به دست آمده با اطلاعات حاصله از نقشه دارالسلطنه به منظور تعیین موقعیتمکانی دروازه های باروی قدیم انطباق داده شد. جهت نیل به اهداف پژوهش، از روش تحلیل محتوایکیفی برای داده اندوزی استفاده شده است. منابع گردآوری داده ها نیز شامل اسناد و مدارک نوشتاری وتصویری همچون کتب مورخین، وقفنامه ها، و نقشه های تاریخی است. در نهایت نتایج حاصل به صورتنقشه ای شهری مربوط به اواخر قرن ششم هجری ترسیم شد که نشانگر هم پوشانی محدوده باروی قدیمشهر تبریز با محدوده باروی نجف قلیخانی است.

کلیدواژه ها:

باروی قدیم شهر تبریز ، دروازه ، محلات درونی و بیرونی ، باروی نجف قلیخانی ، منابع تاریخی