تشکیل و مورفولوژی افق های آرژیلیک در برخی از خاک های نیمه خشک غرب دریاچه اورمیه

در این پژوهش افق های آرژیلیک در خاک های آهکی نیمه خشک غرب دریاچه اورمیه با رژیمهای رطوبتی و حرارتی زریک و مزیک مورد مطالعه قرار گرفتند. بدین منظور یک توالی پستی و بلندی متشکل از چهار تیپ اراضی دشت دامنه ای، فلات، تپه و کوهستان مطالعه گردید. در هر تیپ اراضی سه خاکرخ حفر و تشریح شدند و خصوصیات مورفولوژیکی آنها تعیین گردید. از هر کدام از افقهای مشخصه شناسایی شده نمونه های دست خورده جهت انجام آزمایش های فیزیکی و شیمیایی و نمونه های دست نخورده و جهت دار جهت مطالعات میکرومورفولوژی تهیه گردیدند. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی این خاکها بر اساس روشهای استاندارد تعیین گردید. جهت انجام مطالعات میکرومورفولوژیکی، مقاطع نازک با ضخامت 30-25 میکرون از نمونه های دست نخورده و جهت دار تهیه گردید و با میکروسکوپ پولاریزان و در نورهای پولاریزه متقاطع (XPL) و ساده (PPL) مطالعه گردیدند. مشاهدات صحرایی حضور افق های آرژیلیک را تنها در خاکرخ های واقع در تیپهای اراضی دشت دامنه ای و فلات نشان داد و نتایج فیزیکوشیمیایی و میکرومورفولوژی نیز حضور این افق ها را تایید کرد. براساس نتایج حاصله افق های آرژیلیک در این خاکها هیو قرمزتر، رس بیشتر و نسبت رس ریز به رس کل بیشتری نسبت به افق های فوقانی داشتند. بررسی مقاطع نازک نشان داد که در این خاک ها پوسته های رسی به صورت پوششهایی با ضخامت mm 34/0- 08/0 در سطوح منافذ و ذرات اسکلتی حضور دارند و 7% - 2 مقاطع نازک در افق-های آرژیلیک را شامل می شوند و در مواردی تمام فضای منافذ را پر کرده اند. با توجه به اقلیم نیمه خشک فعلی منطقه و حضور مقادیر نسبتا زیاد کربنات کلسیم معادل در این خاک ها، تشکیل افق آرژیلیک در خاک های این منطقه به اقلیم مرطوبتر گذشته نسبت داده شد و بنابراین افق های آرژیلیک در این خاک ها در شرایط اقلیمی فعلی تشکیل نشده اند و یک عارضه باقیمانده از اقلیم های مرطوبتر گذشته در اوایل کواترنر هستند. در برخی از خاک های مورد مطالعه، پوسته های رسی توسط کربنات کلسیم پوشش یافته و در مواردی محو شده اند. پوشانده شدن پوسته های رسی توسط کربنات کلسیم نشان می دهد که اقلیم منطقه از مرطوب به خشک تغییر یافته و سبب تشکیل تجمعات کربنات کلسیم در افق های آرژیلیک و تبدیل آنها به افق های مرکب آرژیلیک- کلسیک شده است و لذا این خاک ها پلی ژنتیک هستند. علاوه بر این، حضور افق های آرژیلیک در این خاک ها نشان می دهد که منطقه مورد مطالعه از نظر ژئومورفولوژیکی پایدار بوده است و پایداری ژئومورفولوژیکی منطقه همراه با سایر شرایط مساعد برای جابجایی رس در طول خاکرخ (از قبیل اقلیم مرطوب)، منجر به تشکیل افق های آرژیلیک در این منطقه گردیده است.

کلیدواژه ها:

افق آرژیلیک ، پوسته رسی ، پلی ژنز ، تغییر اقلیم ، میکرومورفولوژی