ارزیابی تناسب اراضی منطقه هشترود با فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی برای تیپ بهره وری نخود آبی

سابقه و هدف: ارزیابی تناسب اراضی با دستورالعمل فائو معمول ترین رویکرد برای ارزیابی اراضی بوده که مبتنی بر پارامترهای بیوفیزیکی و پارامترهای اقتصادی- اجتماعی اراضی است. فائو برای ارزیابی و تهیه نقشه های تناسب از شیوه بولین استفاده می کند که توسط عده ای از محققین ارزیابی مورد نقد و انتقاد قرار گرفته است چرا که طبیعت پیوسته خاک و عدم قطعیت در اندازه گیری ها را در نظر نمی گیرد، بنابراین برای چیره شدن بر مشکلات ابهام در تعریف و سایر عدم قطعیت ها روش فازی پیشنهاد شده است. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی نیز ضرایب وزنی مورد نیاز برای ارزیابی تناسب اراضی را با کمک ماتریس ارجحیت برای همه معیارهای موثر با استفاده از مقایسات جفتی با ضرایب الویت قابل تغییر محاسبه و نظرات کارشناسی را وارد مدل می کند. نهایتا تناسب اراضی استنتاج شده با روش تلفیقی فازی و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی نه تنها وابسته به توابع عضویت فازی بوده بلکه وابسته به وزن اختصاص یافته به همه ویژگی ها است. این مقاله از روش فرآیند سلسله مراتبی فازی برای ارزیابی تناسب اراضی استفاده می کند و فرصتی برای مدل سازی تولید نخود آبی در یک مطالعه موردی شهرستان هشترود (جنوب استان آذربایجان شرقی) می باشد. مواد و روش ها: داده های مورفولوژیکی و آزمایشگاهی از 29 خاکرخ در مزارع نخود شهرستان هشترود جمع آوری شد. ویژگی های خاک و زمین نما بر اساس بررسی منابع و میزان وزن های ارایه شده بر اساس نظرات کارشناسی انتخاب گردید. برای ارزیابی تناسب اراضی در مرحله اول ساختار سلسله مراتبی تشکیل گردید. در مرحله دوم مقادیر ویژگی های اراضی انتخاب شده به وسیله توابع عضویت متقارن و نامتقارن فازی سازی شدند. در مرحله سوم اثرات متقابل و ارزش مربوط به هر ویژگی برآورد شد. وزن ها از مقایسه های جفتی روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی بر اساس نظرات کارشناسی به دست آمد. در مرحله چهارم لایه های وزن دار با تابع مربوطه تشکیل گردید. نهایتا تناسب اراضی با ترکیب لایه های وزن دار اراضی تعیین گردید. برای سنجش صحت مدل ارزیابی نیز از تطابق و عدم تطابق بین نقشه تناسب اراضی و تولید واقعی استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان داد که هیچ نقطه ای در منطقه مورد مطالعه با توابع عضویت پیوسته برابر یک (کاملا متناسب) ارزیابی نشد. در این روش توابع عضویت برای برخی از ویژگی های موثر در تولید نخود آبی برابر یک است، با این حال تناسب نهایی علاوه بر اینکه به مقادیر توابع عضویت وابسته است به وزن های اختصاص داده شده به هر ویژگی با روش فرآیند سلسله مراتبی نیز بستگی دارد. همچنین نتایج موید این مطلب است که اغلب منطقه مطالعاتی (2/62 درصد) با توابع عضویت مربوطه در کلاس های تناسب 6/0 تا 7/0 طبقه بندی شدند. ظرفیت تبادل کاتیونی (179/0)، ظرفیت نگهداری آب در دسترس (161/0) و کربنات کلسیم (143/0) وزن بیشتری نسبت به سایر معیارها اخذ نمودند، بنابراین به عنوان مهم ترین معیارها در تناسب اراضی منطقه محسوب می شوند. تطابق بین نقشه تناسب اراضی و تولید واقعی نیز 7/76 درصد است که نشان دهنده کارایی بالای مدل بوده و روش مورد استفاده نتایج دقیقی را به دلیل اینکه موارد نامشخص را در ارتباط با شرایط مرزی معیارها مورد خطاب قرار می دهد، ارایه می کند و اثرات ویژگی هایی را که ارزش نزدیک به مرزهای کلاس تناسب مورد نظر دارند را محاسبه می نماید.نتیجه گیری: روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی به دلیل تطابق با بسیاری از ویژگی های خاکی اراضی می تواند یک توزیع قابل درک از مقادیر تناسب اراضی ارائه نماید.

کلیدواژه ها:

توابع عضویت ، تطابق نقشه ، نظرات کارشناسی